Amazona, lumi më i madh në botë për nga vëllimi i ujit, nuk ka qenë gjithmonë i tillë siç e njohim sot. Studime të reja tregojnë se miliona vjet më parë ai ka pasur një drejtim krejt tjetër rrjedhjeje, duke derdhur ujin nga lindja drejt perëndimit, në vend se të derdhej në Oqeanin Atlantik. Ky fakt ka habitur edhe vetë gjeologët, pasi rrjedhat e lumenjve të tillë nuk ndryshojnë kaq rrënjësisht gjatë historisë së Tokës.
Sipas një studimi të publikuar në revistën Nature Ecology & Evolution në vitin 2023, ngritja e maleve të Andeve ka qenë faktori vendimtar që ndryshoi fatin e Amazonës, shkruan Korrespodenti.
Ndërsa pllaka tektonike Nazca vazhdonte të shtyhej poshtë pllakës së Amerikës së Jugut, Andet filluan të ngriheshin gjithnjë e më lart, duke penguar rrjedhën perëndimore të ujërave. Ky proces gjeologjik shkaktoi një seri ndryshimesh graduale që përmbysën drejtimin e lumit, duke e kthyer rrjedhjen nga lindja në perëndim në rrjedhje nga perëndimi drejt lindjes, siç është sot.
Para këtij transformimi, në atë që quhet periudha Miocene (një epokë gjeologjike mes 23 dhe 5 milion vjet më parë), Amazona perëndimore ishte e mbuluar nga një sistem i madh kënetash i quajtur Pebas. Këto laguna dhe zona të mbytura krijuan një ekosistem të pasur, por pa një lum transkontinental siç kemi sot. Vetëm pasi u formuan plotësisht Andet, lumi mori drejtimin lindor dhe filloi të derdhej në Atlantik, duke formuar rrjetin më të madh lumor në Tokë.
Një rishikim i gjerë i publikuar në vitin 2024 në revistën Palaeogeography, i cili analizoi mbi 2,000 të dhëna gjeologjike, e përforcon këtë hipotezë. Studiuesit arrijnë në përfundimin se bashkëveprimi i proceseve tektonike me ato sipërfaqësore – ngritje, erozion dhe depozitim sedimenti – krijuan kushtet që e ridrejtuan Amazonën dhe e shndërruan në lumin e sotëm.
Edhe media shkencore të njohura për publikun e gjerë, si Knowable Magazine dhe seria edukative PBS Eons, e kanë trajtuar këtë zbulim. Ato theksojnë se pa këtë përmbysje rrjedhjeje, Amazona nuk do të kishte krijuar biodiversitetin e pasur që sot përbën mushkëritë e planetit.
Historia e Amazonës na kujton se lumenjtë e mëdhenj nuk janë të pandryshueshëm, por pjesë e një planeti dinamik. Rrjedha e saj “mbrapsht” dhe më pas përmbysja drejt Atlantikut është një shembull i gjallë i fuqisë së natyrës dhe ndryshimeve tektonike që kanë formësuar jo vetëm gjeografinë, por edhe jetën në Tokë. Amazonë sot nuk është vetëm një lum, por një pasuri unike që mbart brenda vetes historinë e transformimeve më të mëdha gjeologjike të kontinentit. /Korrespodenti