Është një mit i zakonshëm që ekziston një “lob inteligjence” i vetëm ose një rajon i trurit përgjegjës për IQ-në. Kërkimet moderne e hedhin poshtë fuqishëm këtë ide.
Një model kryesor, Teoria e Integrimit Parieto-Frontal (P-FIT), sugjeron se inteligjenca varet nga sa mirë i integrojnë aktivitetet e tyre rajonet e ndryshme të trurit.
Sipas këtij këndvështrimi, rrjetet në shkallë të gjerë që lidhin zonat e lobeve frontale dhe parietale, së bashku me pjesë të lobeve temporale dhe korteksit cingulat, formojnë bazën biologjike të inteligjencës njerëzore.
Një rrjet i tillë është rrjeti me kërkesa të shumta (MD) i trurit, një grup rajonesh frontale dhe parietale që aktivizohen gjatë shumë detyrave sfiduese. Studimet tregojnë se ky rrjet fronto-parietal MD (duke përfshirë korteksin frontal lateral dhe zonat përgjatë sulkusit intraparietal) funksionon si një sistem i integruar, me pjesët e tij në sinkronizim kur angazhohemi në zgjidhjen e problemeve komplekse.
Në një studim të madh me MRI funksionale (fMRI), individët me inteligjencë fluide më të lartë treguan aktivizim më të madh të këtij rrjeti fronto-parietal gjatë zgjidhjes së problemeve, dhe dëmtimi i zonave fronto-parietale lidhet në mënyrë selektive me rënien e aftësisë për zgjidhjen e problemeve.
Të gjitha këto prova e prishin idenë e një “qendre të vetme të inteligjencës.” Në vend të kësaj, inteligjenca duket se buron nga aktiviteti i koordinuar në një rrjet rajonesh, veçanërisht në zonat frontale dhe parietale.
Rajonet Kryesore të Trurit të Përfshira në Inteligjencë
Ndërsa asnjë rajon i vetëm nuk e “kontrollon” inteligjencën, disa zona të caktuara të trurit luajnë role veçanërisht të rëndësishme brenda rrjetit më të gjerë. Rajonet kryesore përfshijnë:
Korteksi Prefrontal (Lobet Frontale)
Shpesh quhet “ekzekutivi” i trurit, korteksi prefrontal është kritik për planifikimin, marrjen e vendimeve dhe kujtesën e punës.
Ai ju ndihmon të mbani dhe manipuloni informacionin në mendje – për shembull, të merrni në konsideratë hapat e ndryshëm në një enigmë ose të arsyetoni për një problem. Aftësitë e forta të arsyetimit dhe zgjidhjes së problemeve janë të lidhura me funksionimin efikas të korteksit prefrontal dorsolateral, i cili ndihmon në koordinimin e zonave të tjera të trurit dhe fokusimin e vëmendjes në qëllime.
Ky rajon është shumë i angazhuar kur zgjidhim probleme të reja ose ndalojmë përgjigjet e pasakta, duke e bërë atë qendror për inteligjencën fluide.
Lobet Parietale
Rajonet parietale specializohen në përpunimin dhe integrimin e informacionit.
Ato trajtojnë të dhënat ndijore (si informacioni vizual-hapësinor) dhe ndihmojnë në abstraktimin e modeleve.
Për shembull, korteksi parietal ndihmon në kombinimin e të dhënave vizuale dhe njohurive të mëparshme për të kuptuar marrëdhëniet, i dobishëm në gjeometri ose në montimin e një enigme.
Zonat parietale mund të ndihmojnë në integrimin e informacionit ndijor dhe abstraktimin e tij në modele kuptimplotë. Lobet parietale gjithashtu kontribuojnë në arsyetimin hapësinor dhe vëmendjen, të cilat mbështesin shumë detyra intelektuale.
Lobet Temporale
Lobet temporale janë kyçe për ruajtjen e kujtesës dhe kuptimin e gjuhës.
Ato kontribuojnë më shumë në kuptimin e fjalorit, kujtimin e informacionit faktik ose kuptimin e gjuhës. Kërkimet tregojnë se inteligjenca e kristalizuar varet shumë nga zonat e korteksit temporal. Në thelb, lobet temporale veprojnë si një bibliotekë e madhe e njohurive dhe kuptimit; sa më të zgjuar të bëhemi në aspektin e fakteve të mësuara dhe gjuhës, aq më shumë mbështetemi në këto rajone.
Lobet Oksipitale
Lobet oksipitale përpunojnë informacionin vizual. Ndërsa ato nuk janë “qendra të të menduarit” në vetvete, ato ofrojnë bazën vizuale për shumë detyra njohëse.
Zgjidhja e një diagrami kompleks, njohja e modeleve, ose rrotullimi mendor i një objekti angazhon korteksin vizual oksipital. Në fakt, imazhet e trurit kanë zbuluar se edhe zonat vizuale aktivizohen gjatë detyrave të arsyetimit, veçanërisht detyrave që përfshijnë analizën e modeleve ose enigmat hapësinore.
Përtej Korteksit: Kontribues të Tjerë
Inteligjenca përfshin më shumë sesa vetëm korteksin cerebral (shtresa e jashtme e trurit). Struktura të tjera të trurit luajnë role mbështetëse në performancën njohëse, shpesh pas skenave:
Cerebelumi
Cerebelumi njihet më së miri për koordinimin e lëvizjes dhe balancës.
Megjithatë, ai kontribuon edhe në njohje, veçanërisht në kohën dhe renditjen e mendimeve. Mendojeni si ndihmë për “zbutjen” e operacioneve mendore, ashtu siç rregullon lëvizjet fizike.
Studimet e pacientëve me goditje në tru kanë treguar se dëmtimi i cerebelit mund të çojë në një sërë deficitesh njohëse, duke përfshirë probleme me vëmendjen, funksionin ekzekutiv, arsyetimin hapësinor, kujtesën dhe madje edhe gjuhën. Me pak fjalë, cerebelumi mbështet inteligjencën duke i mbajtur proceset tona mendore të sinkronizuara dhe të koordinuara mirë.
Talamusi
Talamusi është një strukturë e thellë e trurit që funksionon si një stacion qendror përcjellës. Ai merr sinjale nga shqisat e ndryshme dhe nga rajonet e ndryshme të trurit, pastaj i dërgon ato aty ku duhet të shkojnë.
Duke bërë këtë, talamusi ndihmon në rregullimin e vëmendjes dhe vigjilencës – në thelb duke vendosur se cili informacion është mjaft i rëndësishëm për t’u kaluar për përpunim më të lartë. Duke filtruar dhe amplifikuar sinjalet, talamusi siguron që të dhënat kritike (një problem matematikor para jush, për shembull) të kenë përparësi në korteks.
Ganglia Bazale
Ganglia bazale janë njohur tradicionalisht për rolin e tyre në lëvizje (siç preket në sëmundjen e Parkinsonit). Por ato kontribuojnë ndjeshëm edhe në funksionet njohëse si të mësuarit, njohja e modeleve dhe formimi i zakoneve. Ganglia bazale punojnë me korteksin frontal në të mësuarin e bazuar në reagime, për shembull, të mësuarit nga provat dhe gabimet ose njohja e një sekuence ose kategorie përmes përsëritjes.
Për më tepër, ato formojnë qarkore me korteksin që ndikojnë në të menduarit e rendit të lartë; studimet kanë zbuluar përfshirjen e ganglive bazale në vëmendje, gjuhë, dhe madje edhe në planifikim dhe arsyetim logjik. Në thelb, këto struktura nënkortikale ofrojnë nënstrukturën për inteligjencën – duke ridrejtuar informacionin dhe duke rregulluar të mësuarit e rregullave dhe modeleve që qëndrojnë në bazë të sjelljes inteligjente.
Si Mbështet Lidhshmëria e Trurit Inteligjencën
Inteligjenca varet nga rrjetet e rajoneve të trurit, duke i bërë lidhjet midis tyre thelbësore. Këto lidhje kalojnë përmes traktave të lëndës së bardhë – tufa fibrash nervore që veprojnë si “telat” e trurit.
Lënda e bardhë e mielinizuar mirë lejon që sinjalet të udhëtojnë shpejt dhe në mënyrë të besueshme, shumë si një rrjet interneti me shpejtësi të lartë që lidh kompjuterat.
Kërkimet tregojnë se integriteti i lëndës së bardhë është jetik për komunikimin efikas midis rajoneve dhe mbështet drejtpërdrejt performancën njohëse.
Njerëzit me lëndë të bardhë më koherente shpesh përpunojnë informacionin më shpejt dhe shënojnë më lart në disa teste njohëse, sepse rrjetet e trurit të tyre shkëmbejnë informacion pa pengesa.
Perceptime të zakonshme rreth inteligjencës dhe trurit.
”Trurët më të mëdhenj do të thonë njerëz më të zgjuar.” Madhësia e trurit ka një korrelacion të moderuar me IQ-në (rreth r ≈ 0.3), por është larg garancisë. Disa njerëz me tru të madh kanë inteligjencë mesatare, dhe anasjelltas. Organizimi dhe efikasiteti kanë më shumë rëndësi sesa volumi i pastër, si një procesor më i vogël dhe i projektuar mirë që performon më mirë se një më i rëndë.
Cilësia e lidhjeve, balanca midis rajoneve dhe rekrutimi fleksibël i zonave të ndryshme janë kyçe. Truri i Einsteinit nuk ishte shumë më i madh se mesatarja; lidhshmëria dhe struktura e tij unike ndoshta kishin më shumë rëndësi. Madhësia është vetëm një pjesë e enigmës, jo e gjithë fotografia.
Testet e IQ-së matin të gjitha aspektet e inteligjencës.
Testet e IQ-së vlerësojnë kryesisht aftësitë analitike dhe të zgjidhjes së problemeve, logjikën, matematikën, arsyetimin verbal, aftësinë hapësinore dhe kujtesën. Ato nuk e kapin plotësisht kreativitetin, inteligjencën praktike (trajtimin e problemeve të botës reale), ose inteligjencën emocionale (menaxhimin e emocioneve dhe marrëdhënieve).
Teoritë si inteligjencat e shumta të Howard Gardner-it theksojnë talente si aftësitë muzikore ose kinestetike që testet standarde i anashkalojnë.
Ndërsa jo të gjitha kategoritë pranohen universalisht, ideja mbetet: inteligjenca është shumë-anësore. Një IQ e lartë nuk do të thotë se dikush nuk ka dobësi, dhe një IQ e ulët nuk do të thotë se atij i mungojnë aftësitë e vlefshme. /Korrespodenti