Të dyja gratë u ulën gju më gju.
Aziza Hasan, një myslimane e devotshme, shikonte grupin e mbledhur rreth saj, fliste për më të dashurit që kishin vdekur në Izrael dhe Gaza, dhe filloi të recitonte kapitullin e parë të Kuranit.
“Në emër të Zotit, më të dhembshurit, më të mëshirshmit…”
“Na e trego rrugën e drejtë,” vijonte ajo, “rrugën e atyre, hise e të cilëve nuk është zemërimi dhe të cilët nuk devijojnë nga rruga”.
Gruaja afër saj, Andrea Hodos, një hebraike e devotshme, pasoi me një këngë hebraike ku përmendte engjëjt.
“Në të djathtën time është Gabrieli, forca e Zotit,” iu tha ajo të pranishmëve, tek përkthente këngën. “Pas meje, shëruesi i Perëndisë, Rafaeli. Mbi kokën time është prania e hyjtë e Perëndisë”.
Në këtë mesditë të vonë të 15 tetorit, lufta midis Izraelit dhe Hamasit tashmë kishte kohë që kishte nisur, përderisa zonja Hasan dhe zonja Hodos ishin ulur në barin e tharë të një parku gëlues gjashtë milje në perëndim të Los Angelesit. I përqarkonte një rreth hebrenjsh e myslimanësh.
Të gjithë të pranishim ishin pjesë e NewGround, një program jofitimprurës që ndihmoi mbi 500 myslimanë dhe hebrenj të Los Anxhelosit që të mësojnë, të mos bien dakord, të bashkëndiejnë me njëri-tjetrin – dhe të bëhen shokë.
Zonja Hasan, rrënjët familjare të së cilës shtrihen përgjatë Palestinës, udhëheq me këtë organizatë. Zonja Hodos, dikur banore e Izraelit, është drejtoreshë e asociuar e saj që prej 2020-ës.
Të dyja gratë mund ta rikujtojnë në detaje historinë e gjatë dhe brutale të përplasjeve dhe luftërave që vendosnin Izraelin kundër fqinjëve të veriut, lindjes, jugut – dhe se si këto përplasje përhapën valë shoku përgjatë Los Anxhelosit, një qytet me njërën prej popullatave më të mëdha me myslimanë dhe hebre në vend.
“Por nuk ka qenë kurrë kaq keq,” thonë ato, praktikisht njëzëri, gjatë një interviste rishtazi në një kafene të Los Anxhelosit.
Kurrë nuk janë brengosur kaq shumë që vdekjet dhe shkatërrimi në Lindje të Mesme mund të ndezin dhunë antisemitike dhe islamofobike në Shtetet e Bashkuara.
Kurrë nuk janë gajlosur që mund të keqkuptohet dhe keqinterpretohet fjala e tyre dhe puna e tyre.
Kurrë nuk kanë pasur kaq shumë drojë, e as që kanë gjetur këtë lloj ngushëllimi shpresëdhënës në lidhjet ndërfetare që puna e tyre i ka krijuar.
Zonja Hasan dhe zonja Hodos janë më shumë se bashkëpunëtore. Miqësia e tyre e ngushtë sinjalizon që urat që i lidhin pjesëtarë e judaizmit dhe islamit mund të mbesin të fuqishme, edhe gjatë kohës që lufta po i vë njerëzit e besimeve të tyre kundër tërbimeve të njëri-tjetrit.
“Aziza është si motër për mua”, thotë zonja Hodos, 57-vjeçare. “E kam të familjes”.
“Jemi aq të lidhura,” thotë zonja Hasan, 43-vjecare, “saqë nganjëherë Andrea mund ta kompletojë mendimin tim ose ta fillojë një fjali dhe ta përfundojë për mua”.
Të dyja gratë i kanë rrënjët e thella në Izrael dhe Palestinë. Zonja Hodos i kaloi vitet e saj pas kolegjit në Jerusalem, duke u rilidhur me besimin e saj dhe duke mësuar për lëvizjen e paqes në rritje. Bashkëshorti i saj, tani rabin dhe profesor i letërsisë rabinike, kishte jetuar në Izrael për disa vite. Fëmijët e tyre janë qytetarë izraelitë. Ajo ka një të afërm që është rezervist në Ushtrinë e Izraelit, një fakt të cilin zonja Hasan e pranon që e ka të vështirë që ta pajtojë.
Gjyshërit e zonjës Hasan nga ana e babait ishin fermerë palestinezë të cilët ishin detyruar të zhvendosen nga toka e tyre nën kërcënimin e armës gjatë themelimit të Izraelit në 1940-tat e vona.
Bija e parë e një babai mysliman dhe e një nëne të bardhë amerikane, zonja Hasan e kaloi pjesën më të madhe të fëmijërisë në Jordan. Ajo kujton ngacmimet nga nxënësit në shkollë në Jordan që i thoshin që nëna e saj do të shkonte në ferr pasi që ishte e krishterë. Pasi i kishte vdekur babai, familja e saj ishte zhvendosur në një fshat të vogël në Kansas, ku asaj i kujtohet t’i kenë thënë që do të shkonte në ferr për shkak që ishte myslimane.
“Lundrimi në një botë pikëpamjesh të kundërta ka qenë gjithnjë kësisoj për mua”, thotë ajo. “Puna është e vështirë dhe shpirt-copëtuese, mirëpo vazhdoj të kthehem sepse është shumë e rëndësishme për bërthamën time”.
Zëri i saj pushoi. U dëgjua një e rrahur. Ajo ofshau. “Prapë,” thotë ajo. “nganjëherë hamendësoj se pse jam aq e përkushtuar ndaj diçkaje që duket aq e zymtë, posaçërisht tani”.
Ajo mbështetet te zonja Hodos për të gjetur forcë. Jetët e tyre ndërthuren, dhe familjet e tyre janë të afërta. Ato janë një sup për njëra-tjetrën.
Sytë e zonjës Hodos zgjerohen kur risjell në mendje kujtimin e saj të preferuar – dy gra duke gatuar së bashku në kuzhinën kosher të familjes Hodos, duke bërë ëmbëlsira rrotamajë prej një recete të vjetër palestineze.
Pas raportimeve për masakrën dhe rrëmbimin e hebrenjve izraelitë nga militantët e Hamasit, të dyja kishin shkëmbyer mesazhe telefonike.
“Si po mbahesh?” kishte shkruar zonja Hasan, para se ta shprehte zemërimin që një mizori e tillë mund të bëhej në emër të Zotit, dhe frika e një kundërpërgjigje të dhunshme mund të merrte jetë të pafajshme.
“Të dua,” vijoi ajo. “Më vjen keq. Jam këtu.”
Zonja Hodos po lëkundej. I biri i saj kishte një shok që ishte zënë peng. Bashkëshorti i saj kishte qenë dikur ushtar izraelit. Dekada më parë, ai kishte luftuar gjatë luftës me Libanin. Shoku dhe dhimbja që ajo i kishte ndier ishin aq të thella në fillim, sa që ajo e kishte të vështirë të gjente fjalët e duhura, andaj ishte përgjigjur duke poezi mbi qederin e humbjes gjatë luftës.
“Mirënjohëse kaq e madhe që kam partneritetin tënd,” kishte shkruar ajo. Zemra i dhembte për Izraelin, por ajo kishte nevojë që ta bënte të ditur që kujdesi i saj nuk njihte kufij. “Jam shumë e brengosur për të gjithë në Gaza dhe për atë që do të vijë”.
Teksa lufta dhe mizoria u hapërdanë në ditët në vijim, të dyja gratë përballeshin me depresion, mundim e pagjumësi. Nuk mund të hanin.
Ato vazhduan para, duke shkuar në xhami e sinagoga dhe duke u mbledhur me miqtë e besimeve të tyre në shtëpitë e tyre respektive.
“Më shumë njerëz komunikonin me njëri-tjetrin se sa që kisha parë ndonjëherë”, thotë zonja Hasan. “Mendoj që ky është rezultati i lidhjeve që i kemi ndërtuar përgjatë tërë këtyre viteve. Pa këtë lidhje, një person bëhet defansiv në diskutim, dhe kushdo me të cilin është duke biseduar nga pala tjetër, ngulitet dhe bëhet po ashtu defansiv shumë shpejt. Kur ekziston një lidhje, ka momente të zbutjes që lejojnë pak më shumë liri në diskutim dhe pak më shumë kujdes”.
Mbledhja e NewGroundit në parkun në perëndim të Los Anxhelosit ishte një moment i këtillë.
Një frikë solemne dhe e përvuajtshme ngjau teksa dy shoqet mirëpritën grupin. Izraeli kishte bombarduar caqet në Gaza për disa ditë, si akt ndëshkimi ndaj sulmit të Hamasit që po sillte një shkatërrim humanitar.
Për një kohë të gjatë, anëtarë të NewGroundit u mblodhën në pesë a gjashtë grupime, njerëz të të dyja besimeve që qenë përzier teksa copëza bisedash të ankthshme mbushnin ajrin.
“Njoh izraelitë që po shkojnë nga funerali në funeral për fëmijët e miqve të tyre”.
“Njoh njerëz në Gaza që i kanë humbur më të dashurit e tyre”.
“Fëmijët e mi janë të frikësuar, dhe nuk di se çfarë të them”.
“Gjenerata ime duhet të bëjë diçka ndryshe për gjeneratën që po vjen. Ne nuk duhet ta përsërisim lëndimin nga të dyja anët”.
Një orë vajti. Vajtën dy. Të gjithë përfunduan të ulur bashkë në një rreth. Krah më krah, gju më gju, zonja Hasan tha lutjen e saj dhe zonja Hodos këndoi.
Diell u zhyt. Qielli u err. Për pak kohë, pati një qetësi paqësore.