Në vitet e fundit, Serbia ka blerë një përzierje të larmishme pajisjesh nga furnizues të ndryshëm: sisteme franceze të mbrojtjes ajrore Mistral dhe avionë transporti Airbus C-295 nga Perëndimi, së bashku me pajisje ushtarake ruse. Kina ka kontribuar me sistemin e saj të raketave të mbrojtjes ajrore me rreze të mesme FK-3 dhe dronë CH-95…
Ndërsa vëmendja e botës mbetet e përqendruar te luftërat në Ukrainë dhe, së fundmi, në Lindjen e Mesme, disa vende në Ballkanin Perëndimor po rrisin kapacitetet e tyre ushtarake.
Kjo rritje e kapaciteteve ushtarake nuk është një reagim i papritur, por pjesë e një trendi dhjetëvjeçar që është përshpejtuar kohët e fundit.
Kroacia dhe Serbia kanë njoftuar rritje të konsiderueshme të shpenzimeve për mbrojtjen, ndërsa Shqipëria dhe Kosova po zgjerojnë forcat e tyre të armatosura dhe po ndërmarrin projekte të prodhimit vendas të mbrojtjes. Ndërkohë, situata e sigurisë në Bosnjë vazhdon të përkeqësohet, duke ngritur alarme për stabilitetin rajonal.
Peizazhi në zhvillim i sigurisë ka parë gjithashtu shfaqjen e aleancave të reja ushtarake përtej ndarjes tradicionale midis anëtarëve të NATO-s dhe jo-anëtarëve. Serbia, e cila nuk është anëtare e NATO-s, ka krijuar një partneritet mbrojtës me anëtaren e NATO-s, Hungarinë. Shqipëria, Kosova dhe Kroacia kanë formuar një aleancë të veçantë, një zhvillim që ka shkaktuar shqetësim në Beograd.
Si Kroacia ashtu edhe Serbia kanë njoftuar gjithashtu plane për të rivendosur shërbimin e detyrueshëm ushtarak.
Serbia bën publike ambiciet e saj ushtarake
Presidenti serb Aleksandar Vuçiç konfirmoi publikisht më 20 qershor se Beogradi po forcon aftësitë e tij ushtarake në përgjigje të marrëveshjes trepalëshe të bashkëpunimit në mbrojtje të nënshkruar nga fqinjët e tij.
Duke folur në një intervistë televizive në kanalin pro-qeveritar Prva, Vuçiç tha se Serbia “nuk do të jetë e para që do të qëllojë”, por duhet të përgatitet me kujdes kundër asaj që ai e përshkroi si një bllok ushtarak në zhvillim që kërcënon interesat serbe.
“Ne nuk po kërcënojmë askënd. Serbia është një vend paqësor. Por ne duhet të jemi gati”, tha Vuçiç.
AI zbuloi se Serbia ka blerë “disa nga armët më të sofistikuara”, duke përfshirë dronë të përparuar të furnizuar si brenda vendit ashtu edhe nga jashtë. Ai la të kuptohej për një përmirësim të ndjeshëm të sistemit mbrojtës të Serbisë, shumica e të cilit, sipas tij, është mbajtur sekret.
Në një shfaqje të mëtejshme të pranisë ushtarake në rritje të Serbisë, Vuçiç njoftoi planet për një paradë ushtarake në shkallë të gjerë në Beograd në mesin e shtatorit. “Ushtria serbe do të tregojë se çfarë ka në paradën e madhe”, tha ai, duke premtuar të zbulojë armë dhe sisteme të pazbuluara më parë.
Zgjerimi ushtarak i Serbisë pasqyron një strategji të balancimit të ambicieve të saj për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian me lidhjet e saj të ngushta me Rusinë dhe Kinën. Ndryshe nga Kroacia, e cila i përafron blerjet e saj ushtarake me angazhimet e NATO-s dhe BE-së në mbështetje të Ukrainës, Serbia ka ruajtur neutralitetin në luftën Rusi-Ukrainë, edhe nën presion të fortë për të zgjedhur një anë.
Në vitet e fundit, Serbia ka blerë një përzierje të larmishme pajisjesh nga furnizues të ndryshëm: sisteme franceze të mbrojtjes ajrore Mistral dhe avionë transporti Airbus C-295 nga Perëndimi, së bashku me pajisje ushtarake ruse.
Kina ka kontribuar me sistemin e saj të raketave të mbrojtjes ajrore me rreze të mesme FK-3 dhe dronë CH-95 . Në janar, Serbia thuhet se nënshkroi një kontratë mbrojtjeje prej 335 milionë dollarësh me firmën izraelite të teknologjisë ushtarake Elbit Systems , duke përfshirë artileri raketore të përparuar dhe sisteme dronësh.
Në gusht të vitit 2024, Serbia nënshkroi një marrëveshje prej 2.7 miliardë eurosh me Francën për 12 avionë luftarakë Rafale, një ndryshim strategjik nga avionët e prodhuar në Rusi. Blerja është prokurimi më i madh ushtarak i Serbisë që nga ndarja e saj nga Mali i Zi në vitin 2006.
“Zgjedhja e avionëve Rafale nga Serbia është një sinjal i qartë i aleancës sonë afatgjatë”, tha në atë kohë Presidenti francez Emmanuel Macron. Serbia planifikon të financojë 1.9 miliardë euro të totalit përmes kredive bankare, njoftoi në qershor ministri i Financave, Siniša Mali.
Në maj të vitit 2025, kompania serbe PR-DC u bashkua me Raven Autonomous Technologies me seli në SHBA për të prodhuar dronin IKA-Bomber për tregjet ndërkombëtare.
Serbia është një prodhuese e madhe armësh në rajon, e renditur e 36-ta në nivel global në eksportet e armëve në vitet 2020-24, sipas bazës së të dhënave të transfereve të armëve, SIPRI.
Modernizimi ushtarak i Kroacisë
Kroacia ka intensifikuar investimet e saj ushtarake në përgjigje të një mjedisi më të paqëndrueshëm të sigurisë globale, duke sinjalizuar së fundmi një angazhim të fortë për të rritur shpenzimet e mbrojtjes të NATO-s në 5% të PBB-së.
Ndërsa vendi, që nga viti 2024, kishte shpenzime mbrojtëse nën mesataren si pjesë e PBB-së për anëtarët e NATO-s, kryeministri Andrej Plenkoviç dhe ministri i Mbrojtjes Ivan Anušić kanë shprehur vazhdimisht plane për të rritur shpenzimet ushtarake.
Kohët e fundit, Anusiç konfirmoi se Kroacia arriti objektivin prej 2% të NATO-s këtë vit dhe planifikon të rrisë shpenzimet në 3% në afat të shkurtër, duke rënë dakord me thirrjet e Presidentit të SHBA-së Donald Trump për kontribute më të mëdha në NATO.
Kroacia synon të rrisë shpenzimet e mbrojtjes në 2.5% të PBB-së deri në vitin 2027 dhe në 3% deri në vitin 2030. Shpenzimet vjetore të mbrojtjes pritet të arrijnë në 2.7 miliardë euro deri atëherë, një rritje 5-fish që nga viti 2016.
Kroacia kohët e fundit mori në dorëzim avionin e saj të 12-të luftarak Rafale, duke përfunduar një projekt prej 1 miliard eurosh për të përmirësuar forcën e saj ajrore me teknologji perëndimore, në atë që qeveria e përshkroi si investimin më të madh ushtarak të vendit që nga fitimi i pavarësisë në vitin 1991.
Modernizimet e mëtejshme përfshijnë blerjen e dronëve Bayraktar dhe 8 helikopterëve të rinj Black Haëk të prodhuar në SHBA. Një komision ndërdepartamental i udhëhequr nga Plenković do të koordinojë investimet strategjike në mbrojtje dhe do të shqyrtojë përdorimin e klauzolave të fleksibilitetit të buxhetit të BE-së për rritjen e fondeve të mbrojtjes.
Ky proces që vazhdon ka filluar një dekadë më parë, ndërsa u intensifikua pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022.
Ringjallja e industrisë së mbrojtjes
Shqipëria po kërkon të ringjallë industrinë e saj të armëve vendase mes paqëndrueshmërisë gjeopolitike në rritje në Evropë dhe Lindjen e Mesme. Shqipëria ndaloi prodhimin vendas të armëve pas rënies së regjimit komunist, por zhvillimet e fundit gjeopolitike kanë nxitur një ndryshim të politikave.
Duke ndërprerë prodhimin e armëve pas rënies së regjimit komunist, Shqipëria tani po riautorizon kompaninë shtetërore KAYO për të formuar një sipërmarrje të përbashkët me një partner privat për të prodhuar automjete të specializuara ushtarake. Partneri privat duhet të prodhojë automjete të blinduara sipas standardeve të NATO-s, përfshirë ato për eksport.
Përveç kësaj, firmat çeke të mbrojtjes po synojnë bashkëpunimin me Shqipërinë, duke u përqendruar në prodhimin e municioneve dhe lëndëve shtytëse, sistemet e kontrollit të hapësirës ajrore dhe të trafikut, dhe duke futur mjete mbikëqyrjeje dhe sigurie kibernetike të bazuara në inteligjencën artificiale.
Në Kosovë, kryeministri Albin Kurti njoftoi gjithashtu plane për të ngritur një industri vendase armësh mes tensioneve të larta me Serbinë fqinje. Krijimi i një kapaciteti vendas të prodhimit ushtarak shihet si një përgjigje strategjike ndaj peizazhit në zhvillim të sigurisë në rajon.
“Që nga viti 2021, ne kemi dyfishuar numrin e ushtarëve, kemi trefishuar buxhetin e mbrojtjes, kemi katërfishuar mundësitë e trajnimit jashtë vendit për oficerët, nënoficerët dhe ushtarët tanë, dhe kemi rritur ndjeshëm investimet në armatim dhe municion”, tha Kurti kur përshkroi planet në nëntor 2024.
Prishtina ka zgjedhur firmën turke të mbrojtjes “Makine ve Kimia Endustrisi” (MKE) për të ndërtuar fabrikën e parë të municioneve në vend, një hap i madh drejt krijimit të një industrie vendase armësh. Fabrika do të prodhojë municione 5.56 mm dhe 7.62 mm dhe përfundimisht do të zhvillojë dronë.
Kosova po thellon gjithashtu bashkëpunimin në mbrojtje me SHBA-në përmes një marrëveshjeje të re kornizë që mbulon planifikimin e mbrojtjes, aftësitë strategjike dhe integrimin në NATO. Ministri i Mbrojtjes Ejup Maqedonci ka konfirmuar se Kosova do të marrë raketa Javelin të prodhuara në SHBA këtë vit dhe po shqyrton iniciativa mbrojtëse përtej mandatit të KFOR-it.
Në maj, Kosova priti stërvitjen më të madhe ushtarake të NATO-s në tokën e saj, Defender Europe 2025, me pjesëmarrjen e 25,000 trupave.
Maqedonia e Veriut tashmë i tejkalon shpenzimet mesatare të mbrojtjes të NATO-s dhe planifikon rritje të mëtejshme. Ministri i Jashtëm Timço Mucunski pohoi në maj angazhimin e vendit për të përmbushur dhe ruajtur pragun prej 2% të shpenzimeve të NATO-s, duke demonstruar gatishmëri për t’u përballur me sfidat e ardhshme.
Kryeministri Hristijan Mickoski shtoi se me projektet e vazhdueshme të modernizimit ushtarak, shpenzimet e mbrojtjes do të vazhdojnë të rriten.
Aleanca të reja ushtarake
Një tipar i dinamikës në zhvillim të sigurisë në Ballkanin Perëndimor është formimi i partneriteteve të reja ushtarake.
Më 18 mars, Kosova, Shqipëria dhe Kroacia nënshkruan një deklaratë ushtarake trepalëshe në Tiranë për të rritur bashkëpunimin në mbrojtje, ndërveprimin dhe ushtrimet e përbashkëta. Pakti mbështet integrimin euroatlantik, veçanërisht aspiratat e Kosovës për bashkëpunim rajonal në mbrojtje.
Ministri i Mbrojtjes, Pirro Vengu, theksoi fokusin e aleancës në stabilitetin rajonal dhe përballimin e kërcënimeve hibride, duke deklaruar se ajo nuk ishte e drejtuar kundër ndonjë pale të tretë.
Serbia e dënoi paktin si provokues dhe destabilizues. Vuçiç akuzoi Kroacinë dhe Shqipërinë për nxitjen e një gare armatimesh dhe kërkoi shpjegime për përjashtimin e Beogradit nga konsultimet.
Vetëm disa javë më vonë, Serbia dhe Hungaria nënshkruan një partneritet strategjik mbrojtës mes tensioneve rajonale në rritje. Vuçiç e paraqiti marrëveshjen si një përgjigje ndaj paktit trepalësh të mbrojtjes midisShqipëria, Kroacia dhe Kosova.
Marrëveshja, e nënshkruar nga ministrat e mbrojtjes Bratislav Gasic dhe Kristóf Szalay-Bobrovniczky, përfshin 79 aktivitete të përbashkëta ushtarake deri në fund të vitit 2025, duke përfshirë ushtrime me helikopterë dhe synon të thellojë bashkëpunimin dypalësh në mbrojtje.
Partneriteti shtrihet përtej mbrojtjes deri në energji, me Serbinë që miraton një tubacion nafte për në Hungari, duke zvogëluar varësinë nga rrugët ruse. Hungaria ka mbështetur anëtarësimin e Serbisë në BE dhe ka kundërshtuar sanksionet perëndimore mbi asetet serbe të energjisë të lidhura me Rusinë.
Vuçiç vlerësoi mbështetjen e Hungarisë, duke përmendur politikat e përbashkëta “sovraniste” dhe rezistencën ndaj presionit të BE-së mbi lidhjet me Moskën.
Pikat e nxehta rajonale
Që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, ka pasur shqetësime se Moska po kërkon të provokojë tensione në Ballkan për të larguar vëmendjen e Perëndimit nga lufta në Ukrainë.
BE-ja e rriti praninë e saj policore në Bosnjë dhe Hercegovinë menjëherë pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia, e shqetësuar për rreziqet e destabilizimit në Ballkanin Perëndimor.
Pushtimi ndodhi muaj pasi parlamenti në entitetin serb të Bosnjës, Republika Srpska, votoi në vitin 2021 për t’u tërhequr nga ushtria boshnjake dhe institucionet e tjera shtetërore, duke ngritur frikën se ky ishte një hap drejt shpërbërjes së Bosnjës.
Që atëherë, presidenti i Republikës Srpska, Milorad Dodik, i cili është pro ndarjes, ka vazhduar përpjekjet për të hedhur poshtë autoritetin si të institucioneve shtetërore të Bosnjës, ashtu edhe të përfaqësuesit të lartë të bashkësisë ndërkombëtare. Kohët e fundit, qeveria e Republikës Srpska miratoi një projektligj për të krijuar një forcë policore rezervë, gjoja për situata emergjente, por që shihet gjerësisht si formalizim i grupeve paraushtarake.
Veriu i Kosovës, me popullsi kryesisht serbe, mbetet një tjetër pikë e nxehtë. Serbia dhe Kosova iu afruan një marrëveshjeje për normalizimin e marrëdhënieve të tyre në fillim të vitit 2023, por që atëherë marrëdhëniet janë përkeqësuar dhe ka pasur disa incidente të dhunshme në rajonin e paqëndrueshëm.
Situata u ndërlikua edhe më shumë nga lufta e re midis Iranit dhe Izraelit.
Në Kosovë, ekziston frika se Serbia mund të shfrytëzojë fokusin aktual ndërkombëtar në Lindjen e Mesme për të ndjekur interesat e veta gjeopolitike në veri të Kosovës, sipas disa ekspertëve të anketuar nga Ekonomia Online.
“Nëse SHBA-të dhe aleatët e tyre e zhvendosin fokusin tërësisht në Lindjen e Mesme, Kosova mund të mbetet e ekspozuar ndaj kërcënimeve nga Serbia”, tha profesori i Kriminologjisë Fatmir Çollaku për median. Sipas tij, “Kosovës i mungojnë sisteme të përparuara mbrojtëse si raketat, duke e lënë atë të cenueshme”.
Analisti i sigurisë Drizan Shala i bëri jehonë këtyre shqetësimeve, duke theksuar se “Beogradi mund të kërkojë të shfrytëzojë ndryshimet gjeopolitike për përfitimin e vet”.
Me vëmendjen e Botës të përqendruar në pika të nxehta diku tjetër, militarizimi i vazhdueshëm i Ballkanit Perëndimor po zhvillohet kryesisht larg vëmendjes, por jo pa pasoja.
Kombinimi i shtimit të armëve, aleancave konkurruese dhe mosmarrëveshjeve territoriale afatgjata është një përzierje shqetësuese në një rajon që ende përndiqet nga kujtimet e luftërave të kaluara.
Në fakt, Trump kohët e fundit pretendoi se kishte parandaluar një luftë në rajon, pa hyrë në detaje specifike, dhe u zotua në një postim në mediat sociale se do ta “rregullonte” situatën. IntellNews/