Viti 1972, shkencëtarët nga universiteti i njohur Massachusetts Institute of Technology (MIT) publikuan një studim me titullin “The Limits to Growth” (Kufijtë e Rritjes).
Ky ishte rezultat i një projekti të porositur nga “Club of Rome“, organizatë globale që mblodhi shkencëtarë, ekonomistë dhe politikanë të shqetësuar për qëndrueshmërinë e rritjes ekonomike dhe demografike.Autori i studimit Donella Meadows, Dennis Meadows, Jorgen Randers dhe William Behrens III përdorën një model kompjuterik revolucionar për atë kohë, World3, për të simuluar se si mund të rriten dhe ndikojnë tek njëra-tjetra popullsia, industria, konsumimi i burimeve dhe ndotja deri në vitin 2100.
Studimi u shkrua në një libër “Five Insights For Avoiding Collapse“, i cili u përkthye në 30 gjuhë dhe u shit në më shumë se 30 milionë kopje.Kolapsi në mes të shekullit të XXI-të
Projekti paraqiti disa skenarë në varësi të asaj se si do të reagojë njerëzimi ndaj kufizimeve të rritjes.
Skenari më i rëndësishëm dhe më i njohur është ai ku politikat dhe bizneset do të vazhdojnë të veprojnë sikur nuk po ndodhin ndryshime, i njohur si “business as usual” (BAU), sipas të cilit, nëse rritja eksponenciale e konsumit të burimeve, industrisë dhe popullsisë vazhdon, diku midis viteve 2030 dhe 2050, do të ndodhë një kolaps i papritur.
Çfarë është modeli World3?
World3, mbi të cilin është bazuar studimi, është një model i sistemeve dinamike për simullimin kompjuterik të ndërveprimit të pesë variablave: rritja e popullsisë, industrializimi, ndotja, prodhimi i ushqimit dhe konsumimi i burimeve të papërtrishme, shkraun theidependent.
Duke kombinuar këta të dhëna, shkencëtarët parashikuan që, pa ndryshime të mëdha në politikat globale dhe sjelljen e njerëzve, qytetërimi njerëzor do të shkojë patjetër drejt kolapsit.
Ky model u përmirësua dhe u zhvillua disa herë pas publikimit të tij.
Çfarë parashikoi studimi?
Studimi identifikoi disa faktorë kyç që mund të çonin në kolaps:
Shterimi i burimeve të papërtrishme – Konsumi i pakontrolluar i burimeve si karburantet fosile dhe mineralet mund të dërgojë në rënien e prodhimit industrial dhe rritjes ekonomike.
Ndotja e tepërt – Grumbullimi i ndotjes, përfshirë emetimet e gazrave serë, mund të shkaktojë probleme të rënda ekologjike, si ndryshimet klimatike, të cilat ndikojnë negativisht në bujqësi dhe shëndetin e njeriut.
Mbipopullimi – Rritja e popullsisë rrit kërkesën për burime dhe shërbime, duke i ngarkuar ekosistemet dhe infrastrukturën.Rënia e prodhimit bujqësor – Dëmtimi i tokës, humbja e biodiversitetit dhe ndryshimet klimatike mund të zvogëlojnë aftësinë për prodhimin e ushqimit, gjë që mund të çojë në mungesa dhe rritje të çmimeve.
Kritika dhe tallje
Edhe pse autorët theksuan se parashikimet e tyre nuk ishin parashikime, por paralajmërime për mundësitë e drejtimeve të zhvillimit të sistemeve njerëzore, studimi shkaktoi reagime të forta. Ndërsa një pjesë e qarqeve shkencore dhe politike e pranuan gjetjet shumë seriozisht, shumë media, sipërmarrës dhe ekonomistë e tallën studimin, veçanërisht gjatë viteve 1970.
Kritikët argumentuan se modelet ishin tepër të thjeshtësuara, që nuk merrnin parasysh inovacionin dhe aftësinë e njerëzve për t’u përshtatur dhe se bazoheshin në një qasje “katastrofike”.
Një nga kritikët më të zhurmshëm ishte ekonomisti Julian Simon, i cili argumentoi se konceptet themelore mbi të cilat mbështeten skenarët në “Five Insights For Avoiding Collapse” ishin të gabuara, pasi vetë ideja e asaj që e bën një “resurs” ndryshon me kohën.Si ilustrim, ai përmendi shembullin e drurit, i cili ishte materiali kryesor për ndërtimin e anijeve deri në vitet 1800, kur ato filluan të ndërtohen nga hekuri. Ai theksoi se shqetësimi për mungesën e mundshme të drurit kishte ekzistuar që nga vitet 1500.
Përgjigje pozitive dhe konfirmime të studimit
Megjithatë, gjatë viteve dhe dekadave, studimi ka hasur edhe në vlerësime pozitive dhe konfirmime.
Autorët e raportit origjinal publikuan në vitin 1992 një edicion të përditësuar të studimit me titull “Beyond the Limits”, i cili tregoi se shumë parashikime të origjinalit po realizoheshin.
Në vitin 2004 u publikua një përditësim tjetër i quajtur Limits to Growth: The 30-Year Update, i cili tregoi se të dhënat reale po pasonin skenarin më të keq, BAU. Donella Meadows dhe kolegët e saj theksuan se pa ndryshime të mëdha, kolapsi do të ndodhte rreth vitit 2040 dhe se shenjat e tij ishin të pranishme kudo.
Niveli i deteve është rritur me 10-20 cm që nga viti 1900. Shumica e akullnajave jashtë zonave polare po tërhiqen, dhe sipërfaqja dhe trashësia e akullit të detit arktik po zvogëlohen gjatë verës.
Në vitin 1998, më shumë se 45 për qind e popullsisë botërore jetonte me të ardhura mesatare prej 2 dollarëve në ditë ose më pak. Ndërkohë, 20 për qind e më të pasurve dispononin 85 për qind të GDP-së globale. Hendeku ndërmjet të pasurve dhe të varfërve vazhdon të rritet.
Në vitin 2002, Organizata për Ushqim dhe Bujqësi e Kombeve të Bashkuara vlerësoi se 75 për qind e zonave të peshkimit të oqeaneve ishin shfrytëzuar deri në kufirin e mundshëm apo përtej tij. Vlerësimi i parë global për humbjen e tokës, i bazuar në kërkime të shumta nga ekspertë, tregoi se 38 për qind – pothuajse 1.4 miliard hektarë – e tokës bujqësore të përdorur aktualisht ishte degraduar.
“Pesëdhjetë e katër shtete kanë regjistruar rënie të GDP-së për banor gjatë periudhës 1990-2001″, paralajmërojnë autorët në përmbledhjen e raportit.
Në vitin 2014, “Club of Rome” publikoi një raport të udhëhequr nga Ugo Bardi, i cili gjithashtu konfirmoi gjetjet e mëparshme, me një theks të veçantë te shterimi i burimeve dhe nevoja për një ekonomi “rrethore”.
Në vitin 2020, Gaya Herrington, ekonomiste dhe ekspertja për zhvillim të qëndrueshëm në kompaninë globale të konsulencës KPMG në SHBA, kreu një analizë të pavarur të të dhënave reale dhe tregoi se parashikimet nga Granice rasta janë ende tronditëse të sakta dhe se skenari BAU është në vijim.
Në vitin 2023, Arjuna Nebel, profesor në Universitetin Teknik të Kolnit dhe anëtar i Institutit për Burime të Rinovueshme (CIRE), dhe bashkëpunëtorët e tij përditësuan parametrat e modelit World3 duke përdorur të dhëna empirike deri në vitin 2022. Rezultatet treguan se simulimet ende tregojnë për një skenar të tejkalimit dhe kolapsit në dekadat e ardhshme, ngjashëm me skenarin origjinal BAU.