Një mozaik i krishterë dyshemeje 1500-vjeçar që përshkruan skena të krijimit dhe rendit hyjnor është zbuluar në Turqi, duke ofruar një pasqyrë të traditave të hershme biblike. Mozaiku mbresëlënës është i zbukuruar me kafshë, bimë dhe 4 elementët klasikë – ajrin, ujin, tokën dhe zjarrin – së bashku me mbishkrime që përmendin udhëheqësit e kishës.
Imazhet natyrore duket se pasqyrojnë temat biblike, me kafshët dhe bimët që kujtonin krijimin e Perëndisë në Zanafillë dhe 4 elementët që përfaqësonin harmoninë dhe rendin e botës të përshkruar në Shkrimet e Shenjta.
Mbishkrimet tregojnë se të krishterët e hershëm në Urfa i ruajtën në mënyrë aktive këto tradita, duke nderuar vendet e shenjta të lidhura me historinë biblike, ndërkohë që përfshinin simbolikën e njohur të Dhiatës së Vjetër në adhurimin e tyre.
Mozaiku i shekullit të 5-të, i zbuluar në Kështjellën e Urfas gjatë fazës së fundit të gërmimeve të vitit 2025, u ndërtua midis viteve 460 dhe 495 pas Krishtit.
E bërë nga gurë të vegjël të zinj, të kuq dhe të bardhë, ajo zbulonte një dizajn të ndërlikuar të epokës së hershme të krishterë.
Gërmuesit zbuluan gjithashtu 3 varre të zyrtarëve fetarë, duke sugjeruar rolin e vazhdueshëm të qytetit si një qendër shpirtërore dhe duke e lidhur arkeologjinë drejtpërdrejt me jetën e organizuar fetare të formësuar nga mësimet biblike.
Urfa tradicionalisht besohet të jetë vendlindja e Abrahamit, një figurë qendrore në Dhiatën e Vjetër dhe paraardhës i popullit hebre, dhe zbulimi i këtij mozaiku të krishterë përforcon rëndësinë fetare të qytetit prej kohësh.
Drejtoresha e Gërmimeve, Prof. Gulriz Kozbe, i tha agjencisë shtetërore Anadolu: “Ekzaminimet fillestare tregojnë se mozaiku ka të ngjarë të ketë shërbyer si dysheme e një kishe, një faltoreje ose e asaj që ne e quajmë martirium, një vend i shenjtë për një martir.”
Mozaiku mban një mbishkrim grek të përshtatur në një stil epigrafik bizantin. Sipas Kozbe, ai zbulon se dyshemeja u porosit “për mbrojtjen e Kontit Anakas dhe familjes së tij”.
Mbishkrimi përmend Peshkopin Kyros të rajonit, Elyasin (Ilyas në turqisht) që shërbente si kryeprift dhe Rabulusin, i cili mbante gradën e dhjakut, një pozicion që ndihmonte në kisha ku dhjakët mbanin gradën e lexuesit kryesor. Përtej mbishkrimit, ekipi zbuloi mozaikë në formë medaljoni që përfaqësonin elementë kozmikë në një cep të dyshemesë.
“Këto medaljone ka të ngjarë të shfaqen në të 4 cepat e dyshemesë. Kjo ofron të dhëna të rëndësishme rreth praktikave fetare, por do të na duhet të kryejmë më shumë kërkime në literaturë dhe të vlerësojmë paralelet për të arritur në përfundime më përfundimtare” – tha Kozbe.
Edhe klerikët dhe zyrtarë të tjerë fetarë që punonin në ndërtesë me sa duket u varrosën në atë vend.
Një mozaik edhe më inovativ bëri bujë vitin e kaluar, i cili paraqiste mbishkrimin më të hershëm që e shpallte Jezusin si Zot. Mozaiku 1800-vjeçar, i zbuluar nga një i burgosur i burgut të Megidos, përmban shkrimin e lashtë grek: “Akeptousi, që e do Zotin, ia ka ofruar tryezën Perëndisë Jezu Krisht si përkujtimore”.
Mozaiku prej 581 metrash katrorë dekoronte sallën e parë të lutjeve në botë në vitin 230 pas Krishtit, duke konfirmuar se të krishterët besonin se Jezusi ishte biri i Zotit që nga fillimi.
Mozaiku i Megidos përfshinte gjithashtu disa nga imazhet më të hershme të peshqve, të cilat ekspertët besojnë se i referohen historisë në Luka 9:16 kur Jezusi shumëzoi dy peshq për të ushqyer një turmë prej 5,000 njerëzish.
Dyshemeja kishte qenë e fshehur nën një burg kur u zbulua në vitin 2005, por iu dha hua një muzeu në Uashington, DC, deri në korrik 2025. Mozaiku përfshinte emrin e oficerit romak që porositi pllakën gjatë pushtimit romak të Judesë.
Studiuesit sugjeruan se kjo mund të provonte se romakët bashkëjetuan me të krishterët në një farë mase, pavarësisht historive të shumta të luftës dhe masakrave në atë kohë. Ekipi gjeti gjithashtu një kamp romak aty pranë, duke ofruar më shumë mbështetje për paqen midis dy grupeve.