Shkruan: Drilon Gashi
Sipas konceptit Neoplatonik Zoti është absolutisht përtej të gjitha atributeve, Intelekti i Parë është krijimi i parë dhe përjetësisht i përsosur i Zotit dhe Shpirti Universal është krijuesi demiurgjik i universit fizik. Kjo teori është më e përshtatshmja për t’iu përgjigjur “problemit klasik të së keqes”.
Zoti si realitet i domosdoshëm dhe i pavarur krijon vetëm atë që është absolutisht e mirë dhe e përsosur, e cila mund të identifikohet me vetë mirësinë. Në këtë mënyrë, mendimi neoplatonik kapërcen sfidën e Evan Fales, i cili kërkon që Zoti të krijojë një “krijesë të përsosur”. E keqja nuk ka status pozitiv ontologjik dhe është private dhe aksidentale. Zoti nuk krijon të keqen.
E keqja si papërsosmëri është pasojë e domosdoshme e faktit se krijimi i përsosur i Zotit nuk është në vetvete identik me Zotin. Prandaj, krijimi i përsosur i Zotit i njohur si Intelekti i Parë për shkak të kontingjentit dhe i kufizuar ontologjikisht nuk mund të krijojë një krijim të dytë të përsosur, por vetëm një krijim potencialisht të përsosur, ky është Shpirti Universal. E keqja fillimisht shfaqet si papërsosmëri relative e Shpirtit Universal, të cilit i mungon përsosja absolute e shkakut të tij. Sidoqoftë, Shpirti Universal e interpreton papërsosmërinë ose “të keqen” e tij si një arsye për të kërkuar dhe dëshiruar të mirën. Në këtë mënyrë, e keqja në nivelin kozmogonik shërben si një rast për shfaqjen e mirësisë. Shpirti Universal krijon shpirtrat njerëzorë dhe Kozmosin si shprehje e lëvizjes së tij drejt përsosmërisë. Kozmosi, si produkt dhe manifestim i Shpirtit Universal, përmban domosdoshmërisht dhe në mënyrë të pashmangshme përsosmërinë dhe papërsosmërinë si të mirën ashtu edhe të keqen. Edhe brenda Kozmosit, manifestimet e ndryshme të së keqes, duke përfshirë të keqen natyrore dhe morale, janë të renditura siç duhet drejt aktualizimit të një të mire më të madhe, përsosjes së shpirtrave njerëzorë. Çdo shpirt njerëzor mund ta interpretojë përvojën e tij të së keqes si një rast për ta ridrejtuar veten drejt së mirës që buron nga Zoti nëpërmjet kozmohierarkisë.
Në përgjithësi, një teodice neoplatonike islame e zgjidh plotësisht të ashtuquajturin Problemi i të Keqes. Zoti nuk e krijon të keqen; e keqja ekziston si pasojë e domosdoshme e krijimit që nuk është e barabartë me Zotin; brenda krijimit, ekzistenca e së keqes është bërë për t’i shërbyer një të mire më të madhe, e mira e parë është prodhimi i Kozmosit nga Shpirti Universal dhe e mira e dytë është pastrimi dhe përsosja e shpirtrave njerëzorë. Përgjigja e duhur njerëzore ndaj së keqes, si një mënyrë për të përkthyer këtë teodicitet, është të pranosh që çdo gjë që ngjan, ndodh si mëshirë dhe hir nga Zoti. Lufta njerëzore përmes dhimbjes, vuajtjes dhe mundimit mund të ndihmojë në lehtësimin e realizimit të përsosmërisë nga shpirti.
Në këtë mënyrë, e keqja e interpretuar dhe e urdhëruar siç duhet është vetëm një shfaqje më e vogël dhe më e zbehtë e mirësisë. Në këtë aspekt, qenia njerëzore mund të përjetojë një lumturi më të thellë nga mirësia e dhuruar hyjnore në bazë të vështirësive të tij/saj të jetës.
Lufta është kuptimi i jetës. Humbja ose fitorja janë në duart e Zotit, por lufta në vetvete është detyrë e njeriut dhe duhet të jetë gëzimi i tij.
