Në një artikull të detajuar të publikuar në revistën shkencore Scientific American, janë bërë të ditura disa nga sekretet teknologjike dhe shkencore që fshihen pas topit të ardhshëm të Kupës së Botës 2026, transmeton Korrespodenti.
Topi zyrtar për Kupën e Botës FIFA 2026, i pagëzuar me emrin Trionda, është zbuluar përmes disa imazheve të publikuara para kohe, duke ngjallur kuriozitet të madh. I projektuar për turneun që do të mbahet për herë të parë në tre shtete – SHBA, Meksikë dhe Kanada – ky top futbolli përbën një revolucion të vërtetë, jo vetëm në pamje, por edhe në konceptimin e tij.
Me një dizajn që ndërthur në mënyrë befasuese matematikën, fizikën dhe stilin, Trionda është ndërtuar nga vetëm katër panele, numri më i vogël i përdorur ndonjëherë për një top botërori, duke hapur një kapitull të ri në teknologjinë sportive.
Emri “Trionda” vjen nga spanjishtja (“triwave” ose tre-valë) dhe është një homazh i qartë për tre kombet pritëse. Por risia më e madhe qëndron te struktura e tij. Me vetëm katër panele, ai përfaqëson një reduktim drastik nga topi “Al Rihla” i Botërorit 2022, i cili përbëhej nga 20 panele. Ky ndryshim nuk është thjesht estetik; ai ndikon drejtpërdrejt në aerodinamikën dhe sjelljen e topit në fushë.
Nga gjeometria e lashtë te topat modernë
Dizajnimi i çdo topi futbolli përballet me një pyetje shekullore: Si mund të krijosh një formë të rrumbullakët nga një material i sheshtë? Përgjigjja historikisht është gjetur te matematika, veçanërisht te format e thjeshta tre-dimensionale të njohura si trupat gjeometrikë platonikë. Këto pesë forma janë të vetmet poliedra konvekse të ndërtuara nga kopje të një poligoni të rregullt të vetëm.
Një shembull klasik është ikosaedri, një formë me 20 faqe trekëndore. Megjithatë, një ikosaedër i pastër është tepër këndor për t’u rrotulluar siç duhet. Zgjidhja? Prerja (ose cungimi) i cepave të tij. Kur këto cipa priten, çdo trekëndësh shndërrohet në një gjashtëkëndësh, ndërsa çdo cep i prerë bëhet një pesëkëndësh. Kjo është pikërisht forma e topit ikonik Telstar, i përdorur në Botërorin e vitit 1970. Ngjyrat e tij bardh e zi ishin zgjedhur posaçërisht për t’u dukur qartë në televizorët e asaj kohe, të cilët ishin ende pa ngjyra.
Topi Trionda gjithashtu bazohet në një trup platonik – tetraedrin – i cili në pamje të parë duket si forma më pak e përshtatshme për një top. Një tetraedër përbëhet nga katër trekëndësha. Truku në dizajnin e Triondës qëndron te forma e paneleve. Edhe pse kanë tre cepa si një trekëndësh tipik, skajet e paneleve janë të lakuara, duke i lejuar ato të bashkohen dhe t’i japin topit një sipërfaqe më të rrumbullakët. Kjo metodë të kujton topin Brazuca të Botërorit 2014, i cili bazohej te një kub dhe përdorte një teknikë të ngjashme panelesh të lakuara.
Por zgjedhja e tetraedrit mund të jetë një lëvizje e rrezikshme. Topi i fundit i bazuar në këtë formë ishte tejet kontrovers. Bëhet fjalë për Jabulani-n e Botërorit 2010, emri i të cilit në gjuhën Zulu do të thotë “të festosh”. Lojtarët u ankuan se fluturimi i tij ishte i paparashikueshëm dhe nuk reagonte siç pritej. Dizajni i tij ishte ndoshta tepër ambicioz dhe vetë topi ishte jashtëzakonisht i lëmuar.
Përgjigjja fshihet te koncepti i forcës së rezistencës së ajrit (drag). Zakonisht, sa më shpejt të lëvizë një top, aq më shumë rezistencë ajri përjeton. Megjithatë, çdo top ka një shpejtësi kritike, pas së cilës forca e rezistencës bie ndjeshëm. Sa më i lëmuar të jetë një top, aq më e lartë është kjo shpejtësi kritike. Pikërisht këtu qëndron sekreti i gropëzave në topat e golfit: ato ulin shpejtësinë kritike, duke i ndihmuar të lëvizin më shpejt në ajër.
Jabulani ishte ndoshta topi më i rrumbullakët dhe më i lëmuar i prodhuar ndonjëherë. Kjo e bëri atë të paparashikueshëm, sepse gjatë goditjeve të fuqishme ai e kalonte shpejtësinë kritike në mënyrë të çrregullt. Kjo shpjegon pse më i lëmuar nuk do të thotë gjithmonë më i mirë.
Projektuesit e Triondës duket se e kanë mësuar këtë leksion. Sipërfaqja e topit të ri ka thellime të vogla dhe qepje të valëzuara. Këto elemente janë aty për të arritur nivelin e duhur të “ashpërsisë”, duke siguruar që sjellja e topit të jetë e qëndrueshme dhe e parashikueshme për lojtarët.
Rreziku i “efektit knuckleball” dhe rëndësia e simetrisë
Një tjetër sfidë është shmangia e të ashtuquajturit “efekti knuckleball”, një term i huazuar nga bejsbolli. Kur një top goditet me shumë pak rrotullim, anët e tij më të ashpra dhe ato më të lëmuara përjetojnë forca të ndryshme rezistence, duke bërë që ai të lëvizë në mënyrë kaotike. Për një lojtar futbolli, i cili dëshiron që topi të shkojë pikërisht aty ku e synon, ky është një makth.
Zgjidhja është simetria. Sa më simetrik të jetë një top, aq më pak ndikohet nga ky efekt, pasi duket njësoj nga kënde të ndryshme ndërsa rrotullohet. Këtu lind një shqetësim për Triondën. Duke qenë se bazohet në një tetraedër, ai ka më pak simetri rrotulluese (vetëm 12) krahasuar me topin klasik Telstar, i cili ka plot 60.
Vlerësimi i lojtarëve dhe shkencëtarëve
Natyrisht, prova e vërtetë do të jetë në fushë. Brad Friedel, ish-portier i kombëtares amerikane me përvojë në dy Kupa Bote, thekson rëndësinë e të stërviturit me topin e ri. “Thjesht bën një seancë normale stërvitore dhe sheh se çfarë nuancash të vogla ka,” thotë ai. “A e mban mirë topin kur është i thatë? Po kur është i lagur? Si është fluturimi i tij në krosime?”
Ndërsa Julia Grosso, mesfushore e kombëtares kanadeze, shton se “më shumë rëndësi ka se si punojmë si ekip për të fituar, sesa me çfarë lloj topi luajmë”. Megjithatë, ajo pranon se stërvitja paraprake me një top specifik “ndihmon vërtet” për t’u përshtatur me reagimet e tij.
Ndërkohë, shkencëtarët presin me padurim ta analizojnë. “Jam shumë kureshtar ta mbaj në duar Triondën për të parë se si ndjehet dhe si është struktura e qepjeve,” thotë fizikanti sportiv John Eric Goff. Sapo topi të lançohet zyrtarisht, ai dhe kolegët e tij do të kryejnë teste në tunele ere për të analizuar me saktësi vetitë e tij fizike.
Ndërsa shumica e tifozëve do të bëjnë tifo për lojtarët dhe kombëtaret e tyre, një rrjet i tërë artistësh, inxhinierësh dhe shkencëtarësh do të mbajnë sytë nga një protagonist tjetër, duke shpresuar që krijesa e tyre të shkëlqejë në skenën më të madhe të futbollit botëror. /Korrespodenti