Nëse nuk ke parë kurrë një fotografi të artit të rrugës, po humbet shumë. Artistët e talentuar duke përdorur hijezim të qëllimshëm, zgjedhje ngjyrash dhe kontraste, këndvështrimin e duhur dhe aftësi ekstreme krijojnë iluzione që e transformojnë një rrugë të zakonshme në një ujëvarë të rrëmbyeshme, një shpellë misterioze ose një humnerë të frikshme me krater të zjarrtë.
Kur shikohen nga këndi i gabuar, këto mashtrime, ndonjëherë të frikshme dhe ndonjëherë joshëse, zbulohen për atë që janë. Ajo që nga një këndvështrim i caktuar duket si një njeri gati për të bërë një hap në një humnerë, është thjesht një njeri që ecën përgjatë një trotuari të dekoruar me një vizatim të mrekullueshëm, por që në thelb është i sheshtë.
Ka edhe shembuj të tjerë të famshëm të iluzioneve optike. Në secilin prej tyre, sytë tanë dërgojnë sinjale në trurin tonë që ai i keqinterpreton për ne, duke na lënë me përshtypje të gabuara që mund të jenë të vështira për t’u zbuluar edhe me një vështrim të thelluar.
Ashtu si iluzionet optike, deformimet konjitive mund të na bëjnë të besojmë gjëra që nuk janë të vërteta. Por këto mendime irracionale mund të çojnë gjithashtu në emocione ose sjellje jo-përshtatshme, si dhe në probleme serioze të shëndetit mendor.
Deformimet konjitive: Një burim i mendimeve negative
Një deformim konjitiv është një mënyrë si mendja jote “të luan hile”. Dhe nëse pranon që truri yt mund të të mashtrojë duke të bërë të shohësh gjëra që nuk janë aty ose të mos shohësh gjëra që janë, nuk duhet të jetë një hap i madh për të pranuar se ndonjëherë, në mendimet tona, e shohim realitetin përmes një lenteje të gabuar.
Kjo është ajo që do të thotë “deformime konjitive” – mendim i shtrembëruar. Kjo ndodh në mënyrë automatike kur truri yt përpunon ambientin rrethues.
Për shkak se ka kaq shumë informacion rreth nesh, truri ynë mbështetet në shkurtore mendore, të cilat ndonjëherë mund të shkaktojnë mendim të shtrembëruar. Më vonë, do të flasim për dhjetë deformime të zakonshme konjitive dhe si të fillosh t’i njohësh dhe t’i kapërcesh ato.
Pse janë të rëndësishme deformimet konjitive?
Është pothuajse e pamundur të bëhet një diskutim serioz dhe i sinqertë rreth ekzistencës së deformimeve konjitive dhe ndikimit të tyre në shëndetin mendor pa iu kthyer Dr. David D. Burns. Në librin e tij novator “Feeling Good: The New Mood Therapy” (Ndihesh mirë: Terapia e re e humorit), Burns thellon idenë dhe praktikat e terapisë konjitive, të eksploruara fillimisht nga Dr. Aaron Beck nga Fakulteti i Mjekësisë i Universitetit të Pensilvanisë në vitet 1960.
Në librin e tij, Dr. Burns pohon idenë se mendimet tona janë drejtpërdrejt përgjegjëse për ndjenjat tona. Prandaj, kur dikush shpesh ka mendime të lumtura, ndihet i lumtur. Megjithatë, kur dikush shpesh i lejon vetes mendime negative, pasoja është që edhe humori i personit do të ndikohet negativisht. Ose, me fjalë të tjera, të menduarit e mendimeve të pakëndshme çon në ndjenjën e ndjenjave të pakëndshme.
Si ndikojnë modelet e mendimit negativ në shëndetin mendor.
Ata që kanë rënë në një rutinë të mendimit negativ shpesh nuk angazhohen vetëm në mendime negative, por edhe në deformime konjitive – mendime negative të gabuara ose të diskutueshme. Këto lloje të deformimeve konjitive të vazhdueshme dhe negative janë të pashëndetshme dhe mund të kontribuojnë në çrregullime, si depresioni dhe ankthi.
Për shembull, një person që over-gjeneralizon (gjeneralizon së tepërmi) mund të supozojë se, për shkak se ka përjetuar një rezultat të padëshiruar, situatat e ardhshme do të përfundojnë në mënyrë të ngjashme. Kjo mund të bëjë që ai të zhvillojë një pamje negative për jetën, e cila mund të kontribuojë në probleme të shëndetit mendor.
Prandaj, deformimet konjitive kanë fuqinë të të bëjnë të ndihesh vërtet keq në një kuptim real.
Deformimet e zakonshme konjitive
Pasi një deformim konjitiv identifikohet si shkaku i depresionit ose ankthit të një personi, ai mund të fillojë ta korrigjojë. Një komponent thelbësor i procesit të shërimit është të mësuarit për të njohur dhe eliminuar deformimet konjitive. Më poshtë është një listë, me shpjegime të shkurtra, e dhjetë deformimeve konjitive që përshkruan Burns.
Mendimi “gjithçka ose asgjë”: Kjo është pikërisht ajo që thotë emri. Të bindësh veten se duhet të jesh ose perfekt, ose një dështim, është shkatërruese sepse, siç thuhet, askush nuk është perfekt. Kur kufizohemi në skenarë “ose/ose”, e pengojmë veten të shohim të gjitha opsionet e tjera në dispozicion.
Over-gjeneralizimi (gjeneralizimi i tepërt): Kur over-gjeneralizon, ti supozon se për shkak se një gjë negative ka ndodhur, ajo gjë negative do të ndodhë gjithmonë në situata të ngjashme në të ardhmen.
Filtrimi mendor: Ky deformim përfshin filtrimin e të gjitha gjërave pozitive për t’u fokusuar vetëm në një gjë të vetme negative (për shembull, një karrige e thyer në një festë që përndryshe ishte e mrekullueshme).
Zhvlerësimi i së mirës: Në këtë lloj mendimi, ti i mohon çdo gjë që mund të interpretohet si e mirë ose pozitive.
Kërcimi drejt përfundimeve: Këtu, ti bën kërcime logjike që nuk sugjerohen fare nga faktet objektive. Burns ofron dy nënkategori të këtij deformimi konjitiv, të cilat ai i referon si “leximi i mendjes” dhe “parashikimi i fatit”. Kur “lexon mendjen”, ti supozon se çdo sjellje negative e njerëzve të tjerë i atribuohet disi ty dhe sjelljes sate, ndërkohë që mund të ketë një sërë shpjegimesh të tjera për veprimet e personit, të cilat nuk kanë asnjë lidhje me ty. Kur bie në kurthin e “parashikimit të fatit”, ti bind veten se e ardhmja jote është e destinuar të jetë e keqe.
Zmadhimi dhe minimizimi (njohur si katastrofizimi): A e ke dëgjuar ndonjëherë shprehjen: “Po bën një mal prej një mali me baltë”? Kur katastrofizon, bën pikërisht këtë. Anasjelltas, ti angazhohesh edhe në modelin po aq të dëmshëm të mendimit duke zvogëluar çdo gjë pozitive për veten ose një ngjarje.
Arsyetimi emocional: Ndoshta më shkatërruesi, ti beson deformimet e tua konjitive dhe i merr emocionet negative për veten që pasojnë si të vërteta absolute.
Bërja e pohimeve “duhet”: Të menduarit shumë për atë që ti ose të tjerët duhet ose nuk duhet të bëni, mund të shkaktojë pritshmëri jorealiste. Dështimi i pashmangshëm për të përmbushur ato çon në ndjenja negative.
Etiketimi dhe keq-etiketimi: Ti e përcakton veten nga gabimet e tua, duke mos marrë parasysh fare se njerëzit janë krijesa të ndërlikuara. Më të këqijtë mes nesh kanë disa cilësi të mira, dhe më të mirët mes nesh nuk janë pa gabime.
Personalizimi: Kur diçka shkon keq, madje edhe gjëra që janë plotësisht jashtë kontrollit tënd, ti e konsideron veten përgjegjës.
Sigurisht, Burns nuk ndalet thjesht te ofrimi i kësaj liste të deformimeve konjitive. Libri i tij vazhdon të thellohet në strategjitë për të mësuar se si të njohësh kur po mendon në përputhje me këto mendime thelbësisht të shtrembëruara. Ai gjithashtu ofron sugjerime për zbutjen ose eliminimin e tyre.
Korrigjimi i deformimeve konjitive
Nëse, ndërsa lexoje listën e mësipërme të deformimeve konjitive, fillove të ndiesh se një ose më shumë prej tyre vlejnë për ty, kjo nuk është domosdoshmërisht një gjë e keqe apo e pazakontë.
Siç u përmend më lart, të gjithë mund të angazhohen në këtë lloj mendimi automatik. Nuk është mirë që ne ngatërrohemi në mendime negative dhe të rreme, por është mirë të kuptojmë kur kemi tendencën ta bëjmë këtë. Tani mund të fillosh punën e korrigjimit të këtyre modeleve shkatërruese të mendimit dhe, rrjedhimisht, të fillosh të ndihesh më mirë.
Si mund ta bësh këtë? Mund të fillosh gjithmonë duke bërë një kërkim në internet. Do të gjesh burime informative rreth deformimeve konjitive, fletë pune për deformime konjitive, dhe materiale të tjera.
Shëndeti mendor dhe mendimet negative
Modalitetet e caktuara terapeutike, si terapia konjitive e sjelljes (CBT) mund të jenë gjithashtu të dobishme. CBT do të të ndihmojë të identifikosh dhe ri-përkufizosh mendimet potencialisht negative në mënyrë që të mund t’u përgjigjesh atyre në mënyrë më efektive.
Një terapist i trajnuar mund të të udhëheqë në procesin e të mësuarit për të njohur kur po zbres në një cikël negativ të deformimeve konjitive dhe të të mësojë si t’u përgjigjesh atyre në mënyrë efektive. Përmes çfarëdo terapie që terapisti yt e sheh të përshtatshme, si CBT, do të mësosh të njohësh kur po ndodhin deformimet konjitive, në mënyrë që të mund të përshtatësh sjelljen tënde sipas nevojës. /Korrespodenti