Nga rivaliteti i hershëm te rolet e pavetëdijshme: Si ndikon dinamika familjare në formimin e personalitetit të fëmijëve
Ndoshta ndonjëherë e keni pyetur veten pse ju dhe vëllezërit apo motrat tuaja ndryshoni aq shumë… Jeni rritur nën të njëjtën çati, me të njëjtit prindër dhe ndani një pjesë të madhe të materialit gjenetik – e megjithatë jeni të ndryshëm si nata me ditën. Shkenca ka një shpjegim për këtë.
Pse ndryshojnë vëllezërit dhe motrat?
Edhe pse mund të tingëllojë çuditshëm, studimet shkencore tregojnë se këto dallime nuk janë rastësore, por pjesë e një procesi të thellë psikologjik, përmes të cilit fëmijët, në mënyrë të pavetëdijshme, formësojnë identitetin e tyre.
Ndërkohë që shumë njerëz lidhen natyrshëm me identitetin familjar, vëllezërit dhe motrat shpesh përjetojnë një proces të kundërt. Psikologët këtë e quajnë “procesi i dezidentifikimit”, i cili ndodh gjatë fëmijërisë dhe adoleshencës.
Fëmijët nuk përpiqen të jenë të ngjashëm, por të dallohen. Kjo i ndihmon që në sytë e prindërve dhe të tjerëve të perceptohen si individë unikë.
Shkencëtarët këtë proces e përshkruajnë edhe si “gjetja e rolit vetjak”, fëmijët nuk duan të marrin rolet ekzistuese që tashmë i janë dhënë vëllait apo motrës, por kërkojnë vendin e tyre unik në familje. Nëse njëri fëmijë perceptohet si “nxënës i zgjuar”, tjetri mund të marrë rolin e “argëtuesit”. Nëse motra është “sportiste”, vëllai mund të shfaqet si “tipi artistik”.
Këto role shpesh janë të pavetëdijshme, por ndihmojnë fëmijët të konkurrojnë për vëmendjen dhe miratimin e prindërve.
Roli i prindërve dhe perceptimet
Fakti që keni marrë një rol të caktuar nuk do të thotë se nuk keni aftësi të ngjashme me vëllain apo motrën. Por, në një mjedis familjar ku dikush tjetër ishte “më i shpejtë” për të zënë një vend, ju jeni detyruar të kërkoni rrugën tuaj.
Sipas psikologjisë evolucionare, prindërit shpesh i kushtojnë më shumë vëmendje dhe burime atij fëmije që e perceptojnë si “më premtues”, sepse ai përfaqëson investimin më të mirë për të ardhmen.
Kjo do të thotë se nuk mjafton të jesh thjesht ndryshe, duhet të jesh ndryshe në një mënyrë që prindërit e vlerësojnë.
Për më tepër, fëmijët nuk rriten në kushte identike. Me kalimin e kohës ndryshojnë gjendja financiare, stresi, dinamika familjare dhe pjekuria emocionale e prindërve. Çdo fëmijë, edhe pse rritet në të njëjtën shtëpi, në të vërtetë përjeton një ambient të ndryshëm.
Pasojat e favorizimit prindëror
Një studim i madh shkencor me mbi 19,000 pjesëmarrës tregoi se trajtimi i pabarabartë i fëmijëve në familje mund të ketë pasoja afatgjata.
Sipas një studimi të botuar në revistën “Psychological Bulletin”, fëmijët që ndihen më pak të favorizuar kanë më shumë gjasa të përballen me probleme me vetëvlerësimin dhe të jenë emocionalisht të paqëndrueshëm në moshë të rritur.
Prindërit, qoftë në mënyrë të vetëdijshme apo të pavetëdijshme, priren të mbështesin më shumë fëmijët që janë më të qetë, të ndërgjegjshëm apo që u përshtaten më mirë. Këta fëmijë zakonisht zhvillojnë më shumë ekuilibër emocional dhe lidhje më të qëndrueshme.
Në anën tjetër, fëmijët më të vegjël, veçanërisht djemtë, shpesh marrin më pak vëmendje, gjë që mund t’i vendosë në një pozitë të pafavorshme.
Autorët e studimit theksojnë rëndësinë e njohjes së këtyre modeleve për të parandaluar dëmet dhe për të përmirësuar dinamikën familjare.
Rikthimi tek vetja – pa role e krahasime
Nëse e kuptoni se në fëmijëri keni pranuar një rol të caktuar për t’u dalluar nga motrat apo vëllezërit, është me rëndësi të dini se identiteti mund të ndryshojë.
Nuk jeni përgjithmonë ai apo ajo që dikur keni “pasur nevojë” të jeni. Mosha e rritur ofron mundësinë për të rishikuar kush jeni vërtet, pa krahasime dhe pa trysninë për t’u përshtatur me modele të vjetra.
Studimet tregojnë se ata që jetojnë në përputhje me vetveten dhe vlerat e tyre ndihen më të kënaqur dhe të qetë shpirtërisht. Provoni gjëra të reja, ndiqni interesat tuaja të vërteta – pavarësisht nëse dikur keni menduar se “nuk ishit për to”.
Ajo që dikur ka qenë një mekanizëm mbijetese, sot mund të kthehet në një proces të vetëdijshëm të rritjes personale dhe një jete më të përmbushur.