Në zemër të Luginës Perandorake (Imperial Valley) të Kalifornisë, një peizazh shkretëtire i djegur nga dielli, shtrihet Deti Salton – një trup ujor aksidental, i kripur dhe i helmuar, i cili po vdes ngadalë. Megjithatë, thellë nën sipërfaqen e tij të trazuar, në një rezervuar gjeotermal të vluar, fshihet një thesar që mund të ripërcaktojë të ardhmen energjetike dhe gjeopolitike të Shteteve të Bashkuara. Ndërsa bota përballet me një kërkesë të paprecedentë për litium, pyetja që shtrohet në këtë cep të harruar të Amerikës është: a mund të nxirret pasuria nga thellësitë pa përkeqësuar një katastrofë ekologjike në sipërfaqe?
Nuk është më një sekret. Bota ka etje për litium, mineralin thelbësor që fuqizon revolucionin e gjelbër. Kërkesa e shkaktuar nga prodhuesit e makinave elektrike si Tesla, Ford dhe General Motors, së bashku me nevojën për sisteme masive të ruajtjes së energjisë, ka rritur vlerën e “arit të bardhë” në nivele stratosferike. Për vite me radhë, SHBA-ja ka qenë një vëzhgues pasiv, duke importuar pjesën dërrmuese të litiumit të saj. Por themelet e kësaj varësie filluan të tronditen seriozisht në fund të vitit 2023.
Në Nëntor të atij viti, një studim i detajuar i financuar nga Departamenti Amerikan i Energjisë (DOE) dhe i kryer nga shkencëtarët e Laboratorit Kombëtar prestigjioz Lawrence Berkeley, konfirmoi atë që gjeologët kishin dyshuar prej kohësh. Raporti, bazuar në analiza të dhjetëra puseve të thella në Fushën Gjeotermale të Detit Salton, vlerësoi se shëllira nëntokësore përmbante një rezervë mahnitëse prej 18 milionë tonësh metrikë litium. Ky zbulim nuk ishte rezultat i një kërkimi të vetëm, por kulmi i viteve të tëra të mbledhjes së të dhënave nga impiantet ekzistuese të energjisë gjeotermale që operojnë në rajon që prej viteve ’80.
Sot, rreth dy vite më pas, jehona e atij publikimi është shndërruar në një industri të zhurmshme. Imperial Valley po pagëzohet si “Lugina e Litiumit”, një homolog i “Luginës së Silikonit” për epokën e energjisë së pastër.
Teknologjia që Premton një Revolucion të Pastër
Ajo që e bën këtë mundësi veçanërisht tërheqëse është metoda e propozuar e nxjerrjes. Në vend të minierave shkatërruese me gropa të hapura, si në Australi, apo pellgjeve gjigante të avullimit që konsumojnë sipërfaqe të mëdha toke dhe ujë në “Trekëndëshin e Litiumit” të Amerikës së Jugut, kompanitë këtu po pionierojnë një proces të quajtur Nxjerrja e Drejtpërdrejtë e Litiumit (DLE).
Tre lojtarë kryesorë – Controlled Thermal Resources (CTR), BHE Renewables (një degë e Berkshire Hathaway të Warren Buffett) dhe EnergySource Minerals – janë në faza të ndryshme të ndërtimit të impianteve komerciale. Procesi i tyre është elegant në teori: ata shfrytëzojnë shëllirën e nxehtë (mbi 300°C) që tashmë nxirret nga thellësia për të prodhuar energji gjeotermale. Pasi avulli përdoret për të rrotulluar turbinat, shëllira e pasur me minerale kalon nëpër një impiant DLE. Atje, materialet absorbuese veprojnë si një sitë molekulare, duke kapur jonet e litiumit dhe duke lejuar që pjesa tjetër e lëngut të ri-injektohet thellë nën tokë. Ky model me “qark të mbyllur” premton prodhim litiumi me një nga gjurmët më të ulëta mjedisore në botë.
“Ne nuk jemi një kompani minerare; ne jemi një kompani e energjisë së pastër që prodhon litium si një nënprodukt i vlefshëm,” shpjegoi një inxhinier nga CTR gjatë një turi të fundit në impiantin e tyre pilot. “Ne prodhojmë energji të rinovueshme 24/7 dhe, në të njëjtën kohë, sigurojmë një material kritik për të ardhmen e transportit.”
Pavarësisht optimizmit teknologjik, projekti është i lidhur pazgjidhshmërisht me fatin tragjik të liqenit sipër tij. Deti Salton është një krizë shëndetësore dhe ekologjike. I ushqyer për dekada nga rrjedhjet bujqësore të ngarkuara me pesticide dhe plehra kimike, liqeni po tkurret me shpejtësi. Bregu i tij në tërheqje ekspozon një shtrat liqeni toksik, i cili kthehet në pluhur nga erërat e forta të shkretëtirës. Ky pluhur, i ngarkuar me arsenik, selen dhe kimikate të tjera, ka shkaktuar nivele alarmante të astmës dhe problemeve të tjera respiratore tek banorët e komuniteteve përreth.
Këtu qëndron paradoksi qendror: a do të jetë industria e litiumit shpëtimtari apo grushti i fundit për këtë ekosistem të brishtë?
Qeveria dhe kompanitë argumentojnë se taksat dhe të ardhurat nga litiumi mund të financojnë më në fund planin e shumëpritur dhe tejet të kushtueshëm (mbi 3 miliardë dollarë) për restaurimin e Detit Salton. Ata premtojnë mijëra vende pune me paga të larta për një rajon me papunësi kronike.
Nga ana tjetër, aktivistët mjedisorë dhe liderët e komunitetit janë të kujdesshëm. Ata ngrenë pyetje kritike: Sa ujë të freskët nga Lumi Kolorado, një burim tashmë i tejshfrytëzuar, do të kërkojnë këto impiante masive? Cilat janë rreziqet afatgjata të ri-injektimit të vazhdueshëm të shëllirës së përpunuar? Dhe a do të shkojnë përfitimet ekonomike tek punëtorët lokalë apo do të mbeten në duart e korporatave shumëkombëshe?
“Ne e quajmë ‘imperializëm i gjelbër’,” thotë Luis Olmedo, drejtor ekzekutiv i Comite Civico Del Valle, një organizatë lokale e drejtësisë mjedisore. “Ata vijnë këtu me premtimin e një të ardhmeje të gjelbër, por rrezikojnë të sakrifikojnë shëndetin e komunitetit tonë sot. Ne kërkojmë marrëveshje përfitimesh për komunitetin që garantojnë se kjo pasuri do të investohet këtu, në shkollat tona, në spitalet tona dhe në ajrin që thithim.”
Ndërsa makineritë e para të mëdha fillojnë të ndërtohen dhe impiantet piloto kalojnë në prodhim komercial, vëmendja e botës po kthehet drejt këtij cepi të Kalifornisë. Suksesi i Luginës së Litiumit nuk do të matet vetëm nga tonët e “arit të bardhë” që do të prodhojë, por nga aftësia e tij për të provuar se progresi teknologjik dhe përfitimi ekonomik mund të ecin paralelisht me drejtësinë mjedisore dhe dinjitetin njerëzor. Fati i një liqeni dhe njerëzve të tij varet nga kjo balancë delikate. /Korrespodenti