Sot shënohen 37 vjet nga një nga krimet më të rënda të diktaturës komuniste në Shqipëri , ekzekutimi me varje në publik i poetit dhe mësuesit Havzi Nela.
Më 10 gusht të vitit 1988, vetëm dy vite para shembjes së regjimit komunist, Havzi Nela u vra barbarisht me urdhër të drejtuesve të diktaturës hoxhiste.
Firmën për ekzekutimin e tij e hodhën Ramiz Alia dhe Kristaq Rama, ky i fundit babai i kryeministrit, Edi Rama.Krimi makabër ndodhi në sheshin kryesor të qytetit të Kukësit, ku trupi i pajetë i poetit u la i varur për të trembur qytetarët dhe për të shuar çdo frymë rezistence.
Edhe pas vrasjes, regjimi nuk u mjaftua: Havzi Nela u varros pa asnjë shenjë dalluese, në një gropë të hapur për shtylla elektrike, dhe u gjet vite më vonë pa kokë.
Havzi Nela ishte një nga zërat e rrallë të guximit dhe mendimit të lirë në një kohë terrori total. Ai e pagoi me jetën e tij kundërshtimin ndaj kolektivizimit, ndalimit të fesë dhe shkeljes së të drejtave themelore të njeriut.
Për këtë arsye, regjimi e konsideroi “armik të betuar” dhe e dënoi me varje, pasi kishte kaluar plot 21 vite burgimi në Spaç, Qafë Bar, Ballsh, dhe kampe të tjera famëkeqe.
Në shtëpinë e tij, gjatë arrestimit, u sekuestruan 118 libra letrarë, historikë dhe politikë – dëshmi e mendjes së ndritur dhe kulturës së gjerë që ai zotëronte.
Krijimtaria e tij letrare u zbulua pas vdekjes, duke e vendosur emrin e Havzi Nelës përkrah poetëve më të rëndësishëm shqiptarë.
“Trupi i tij ishte zhdukur nga vuajtjet, por idetë dhe mendimet e tij e mbanin gjallë,” thotë studiuesi Zyberaj.
Sot, emri i tij është nderuar me titullin “Nderi i Kombit” dhe një shkollë në vendlindje mban emrin e tij.
Në vazhdim, sjellim një nga poezitë më të dhimbshme të Havzi Nelës, kushtuar nënës së tij, si dhe letrën prekëse të nënës për të birin, një dëshmi e përjetshme e dhimbjes:
“SHOKUT, RAMIZ ALIA
PRESIDIUMI KUVENDIT POPULLOR
TIRANE
LUTEM ME FALNI JETEN E DJALIT TIM HAVZI NELA QE ESHTE DENUAR ME VARJE
NENA XHEVAHIRE NELAJ
KATUNDI KOLLOVAZ
LOK. SHISHTAVEC
URGJENTE…”
Po, o nanë, po
Po, o nanë, po,
N’emën të ligjit jam arrestue,
E duert m’i kthyen prapa policët e zi,
N’hekur me tutjus m’i kanë ngujue!
Me gazin 69 u pamë sy ndër sy,
Si me keqardhje m’u ba se më vështroi,
E kur lëshova kambën mbrenda me hy,
M’u ba se psherëtiu, m’u ba se rënkoi!
Ndoshta e ndjeu veten fajtor,
Pse erdhi e më mori përsëri!
Ndoshta i gjori ishte lodhë,
Gjithkah n’udhtim nëpër Shqipni.
Gjithkund tue shkue nëpër atdhe,
Sa djem nanash kështu po i merr!
Si nji kuçedër në “Shqipnin’ e re”
Emni i tij ka futun tmerr!
Ti mos u druej, o Nana ime,
Sido të bahet jam pa faj,
Qëndro malsore, mbahu trime,
Mos e mbyll jetën me vaj!
Djali yt s’ka me t’turpnue,
Gjinin tand s’do ta tradhtojë,
Shqiptar i ndershëm ka me qëndrue,
Po prehnin tand do ta kërkojë.
Ka me dasht me t’pasun pranë,
Ta vështrosh, ta ledhatosh,
E nji fjalë t’ambël me ia thanë,
Plagët zemrës t’ia shërosh!
Pusho, mos qaj, o nanë e mjerë,
Ti me mue s’je kënaqun kurrë.
N’merak e mall ke qenë përherë,
Qysh i vogël dhe sot burrë!
Qysh nand’ vjeç m’ke nxjerrë prej shpie,
Jetim, pa babë, bukën me nxjerrë;
M’shkule nga prehni prej vorfnie,
Vetë jam rritun derë më derë!
Tri ditë bashkë s’i bamë në votër,
Shtëpia jonë nuk qeshi kurrë;
Kurrë s’u ulëm në nji sofër,
Kurrë, o Nana ime, kurrë!/korrespodenti
