Shkencëtarët prej dekadash kanë studiuar lidhjen mes perceptimit të njeriut, pritshmërive psikologjike dhe rolit të vëzhgimit në mekanikën kuantike, por pretendimet se “fati nuk është i rastësishëm” apo se “mendja ndryshon realitetin fizik” nuk kanë gjetur konfirmim të plotë shkencor.
Mekanika kuantike njeh “efektin e vëzhguesit”, i cili nënkupton se akti i matjes ndikon në sjelljen e grimcave subatomike, siç shihet në eksperimentin e famshëm me dy të çara. Por ky fenomen nuk do të thotë që mendja e njeriut mund të kontrollojë probabilitetet në jetën e përditshme.
Psikologjia ka treguar megjithatë se pritshmëritë dhe bindjet personale ndikojnë ndjeshëm në sjellje dhe rezultate praktike.
Studime si ai i Darke dhe Freedman mbi “The Belief in Good Luck Scale” (Journal of Personality and Social Psychology, 1997) tregojnë se njerëzit që besojnë se janë me fat kanë më shumë gjasa të marrin vendime të guximshme dhe të shohin mundësi që të tjerët i shpërfillin. Hulumtimet e tjera mbi “supersticionin e fatit” kanë treguar se vetëm mendimi se një objekt apo besim sjell fat, mund të përmirësojë performancën në detyra të ndryshme (European Journal of Social Psychology, 2010).
Nga ana tjetër, në fushën e fizikës, diskutimi mbi rolin e vetëdijes në kolapsin e funksionit valor është pjesë e interpretimit “consciousness causes collapse” (vetëdija shkakton kolaps), por ky mbetet një koncept i debatuar dhe i pakonfirmuar (Wikipedia, Consciousness causes collapse).
Në nivel praktik, efekti i pritshmërisë në shkencat sociale dhe psikologjike është i vërtetuar: “subject-expectancy effect” (efekti i pritshmërisë së subjektit) tregon se pritja e një rezultati ndikon në sjellje dhe shpesh prodhon pikërisht atë rezultat (Encyclopedia of Psychology, APA).
Po ashtu, një raport i vitit 2025 i Universitetit të Zyrihut mbi suksesin social thekson se faktorët që shpesh perceptohen si fat lidhen në realitet me ndërveprimin e aftësive, shanseve të krijuara nga sjellja individuale dhe kontekstit shoqëror (EurekAlert, 2025).
Përfundimisht: Ndërsa pretendimet se mendja jonë “ndryshon probabilitetet kuantike” nuk mbështeten nga prova të forta, hulumtimet psikologjike dhe sociale tregojnë se besimi në fat dhe qëndrimi pozitiv ndikojnë realisht në mënyrën se si individët veprojnë dhe çfarë rezultatesh arrijnë. Në këtë kuptim, “fati” nuk është forcë misterioze, por kombinim i perceptimit, sjelljes dhe rrethanave./Korrespodenti