Gënjeshtra shpesh shihet si një veprim i keq, por në fakt është një pjesë thelbësore e natyrës njerëzore, e mbushur me arsye të ndërlikuara. Pse gënjejmë?
A është vetëm për përfitim personal, apo ka diçka më thellë? Studimet shkencore tregojnë se arsyeja e mashtrimit shkon përtej asaj që ne imagjinojmë.
Shpesh, gënjeshtra nuk ka për qëllim të dëmtojë, por të mbrojë. Kjo mund të jetë një “gënjeshtër e bardhë” për të ruajtur ndjenjat e dikujt, ose një mashtrim për t’u shpëtuar pasojave të një veprimi.
Siç shkruan Dan Ariely në librin e tij “The Honest Truth About Dishonesty”, njerëzit priren të gënjejnë paksa, sa për të fituar diçka, por jo aq sa për të dëmtuar imazhin e tyre si njerëz të ndershëm.
Kjo gënjeshtër, shpesh, është një mekanizëm për t’u ndjerë mirë me veten, pavarësisht veprimit. Për shembull, një student mund të gënjejë për notat e tij para prindërve, jo se kërkon të fitojë diçka, por sepse dëshiron të shmangë zhgënjimin dhe dënimin. Kjo tregon se gënjeshtra është një mjet për të ruajtur veten në situata të vështira.
Një tjetër arsye kryesore pse njerëzit gënjejnë është për të përmirësuar pozicionin e tyre social ose personal. Mund të gënjejmë për të fituar një vend pune, për të bindur dikë, ose thjesht për t’u dukur më interesantë. Ky lloj mashtrimi lidhet ngushtë me dëshirën e natyrshme për t’u pranuar dhe për t’u admiruar nga shoqëria.
Studimet e ndryshme, si ato të përmendura në studimin e Tim Levine “The Social Costs and Benefits of Lying”, tregojnë se gënjeshtra është një pjesë e pashmangshme e ndërveprimeve tona, shpesh e përdorur për të balancuar avantazhet personale dhe marrëdhëniet shoqërore.
Si Ndikon Truri te Gënjeshtra?
Shkenca e trurit ofron një perspektivë unike mbi gënjeshtrën. Një studim i botuar në revistën Nature Neuroscience zbuloi se sa më shpesh njerëzit gënjejnë, aq më pak aktivitet shfaqin në zonën e trurit që lidhet me ndjenjën e fajit.
Kjo do të thotë se truri ynë përshtatet me gënjeshtrën: sa më shumë gënjejmë, aq më lehtë bëhet për ne, dhe ndjenja e fajit zvogëlohet.
Sam Harris, në esenë e tij “Lying”, argumenton se gënjeshtra, edhe kur duket e vogël, shkatërron besimin dhe marrëdhëniet. Ai thekson se edhe “gënjeshtrat e bardha” kanë kosto, sepse ato dëmtojnë besimin, duke e bërë më të vështirë për ne të vërtetojmë vlerën e fjalëve të njerëzve.
Për Harris, ndershmëria është thelbësore për një shoqëri të shëndetshme.
Në fund, gënjeshtra është një fenomen kompleks dhe i motivuar nga shumë faktorë: nevoja për të mbrojtur veten, dëshira për të përmirësuar imazhin, ose thjesht ndërveprimi i natyrshëm në marrëdhëniet shoqërore.
Nuk ka një arsye të vetme pse gënjejmë, por një gamë e gjerë arsyesh që ndryshojnë nga personi në person dhe nga situata në situatë.
Ne gënjejmë për të mbrojtur veten nga pasojat, për të ruajtur marrëdhëniet me të tjerët, për të fituar përparësi, dhe për t’u dukur më mirë në sytë e shoqërisë. /Korrespodenti