Nga Atdhe Gjoci
Historia nuk është thjesht një grumbull datash që rrjedhin në lumin e kohës, por një mekanizëm ciklik që, sipas një ligjësie pothuajse mistike, zgjedh momente të caktuara për të shpalosur vullnetin e një populli. Për shqiptarët, 28 Nëntori nuk është thjesht një fletë kalendari; është boshti kurrizor i një kombi që refuzon të vdesë, është data kur gjaku dhe toka bëjnë besëlidhjen e tyre të përhershme përballë harrimit.
Ky cikël nisi më 28 Nëntor 1443, kur Gjergj Kastrioti Skënderbeu, pasi braktisi shkëlqimin e rremë të oborrit osman, u kthye në Krujë për të grisur fermanet e Sulltanit dhe për të ngritur flamurin me dy krerë, simbolin e bashkimit. Ky nuk ishte thjesht një akt rebelimi ushtarak, por një shkëputje ontologjike nga kthetrat osmane.
Skënderbeu e kuptoi herët atë që filozofët modernë do ta artikulonin shekuj më vonë: Pushteti nuk buron nga forca e perandorive, por nga vullneti i atij që nuk ka frikë nga vdekja. Megjithatë, kjo liri u pagua shtrenjtë, e rrethuar nga tradhtia e Hamzallarëve dhe lakmia e fqinjëve, duke lënë pas një testament që do të flinte nën gjak për pesë shekuj.
Heshtja e gjatë që pasoi vdekjen e Skënderbeut u ndërpre nga përpjekjet titanike të Lidhjes së Prizrenit në vitin 1878, ku elita shqiptare, e prirë nga Abdyl Frashëri e Ymer Prizreni, u përpoq dëshpërimisht të bindte një Evropë cinike se shqiptarët nuk ishin “turq”, por pasardhës të një qytetërimi antik. Por Kongresi i Berlinit ishte prova e parë e ftohtë se në gjeopolitikën e kohës, drejtësia është skllave e forcës. Copëtimi i parë i tokave shqiptare ishte paralajmërimi i asaj që Spengler do ta quante “Rënia e Perëndimit”. Fuqitë e Mëdha vizatuan harta mbi trupa të gjallë të shqiptarëve. Siç vërente filozofi politik Hannah Arendt, sistemi totalitar synon të bëjë njerëzit të parëndësishëm, dhe Fuqitë e Mëdha na trajtuan pikërisht si të tillë, duke vizatuar vijat kufitare mbi gjakun tonë. Ky tension akumulues shpërtheu sërish në të njëjtën datë mistike, më 28 Nëntor 1912. Në Vlorë, nën rrebeshin e shiut dhe kërcënimin e ushtrive serbe, greke e malazeze që po shqyenin trupin e Shqipërisë, Ismail Qemali, ky “Moisi” modern i shqiptarëve, ngriti sërish flamurin e Skënderbeut. Ishte një akt i pastër ekzistencialist: Shpallja e shtetit në momentin kur kombi rrezikonte zhdukjen totale. Flamuri u qendis nga Marigo Posio, por u mbajt në këmbë nga tyta e pushkës së Isa Boletinit, i cili zbriti nga Kosova për të dëshmuar se Vlora ishte vetëm zemra, ndërsa gjymtyrët ishin matanë maleve.
Por tragjedia e historisë shqiptare qëndron në faktin se triumfi ndiqet këmba-këmbës nga gjymtimi.
Konferenca e Londrës në vitin 1913 veproi si një kirurg sadist, duke amputuar më shumë se gjysmën e trupit etnik shqiptar, duke lënë Kosovën dhe Çamërinë jashtë trungut amë. Kjo nuk ishte thjesht humbje territori; ishte një traumë psikologjike kolektive, një “plagë e hapur” që do të kullonte gjak për një shekull. Dhe sikur të mos mjaftonin armiqtë e jashtëm, virusi i brendshëm, ai i ambicies meskine dhe tradhtisë, u mishërua në figurën e Esat Pashë Toptanit. Ndërsa Ismail Qemali shihte shtetin si mision hyjnor, Toptani e shihte si plaçkë tregu, duke inauguruar atë traditë të mbrapshtë të shqiptarit që vret vëllanë për të kënaqur të huajin. Ky dualitet biblik, ndërmjet shenjtorit dhe Judës, e ka përcjellë fatin e Shqipërisë edhe gjatë regjimit monarkik zogist dhe diktaturës komuniste, të cilat nën pretekstin e ideologjisë, vulosën ndarjen me Kosovën dhe institucionalizuan harresën.
Kjo situatë krijoi një revoltë të brendshme, një “Vëllavrasje” të elitës dhe ndërgjegjes, të cilën Albert Camus do ta analizonte si thelbin e tragjedisë së njeriut modern.
Megjithatë, koha ka një kujtesë të vetën që nuk i bindet as diktatorëve dhe as traktateve ndërkombëtare. Në një koincidencë që vetëm logjika hyjnore mund ta shpjegojë, pikërisht më 28 Nëntor 1955, në Prekazin e Drenicës, lindi Adem Jashari. Ai nuk ishte thjesht një individ; ai ishte mishërimi i “Mbinjeriut” i cili tejkalon moralin e skllavit dhe frikën e mbijetesës biologjike për t’u bërë simbol i vullnetit dhe moralit absolut. Adem Jashari erdhi në botë ditën e flamurit për t’u bërë vetë flamur. Si Feniksi mitologjik, i cili digjet në flakët e tij për t’u ringritur më pas nga hiri i vet, Jashari ofroi trupin e tij dhe të familjes së tij si flijim suprem, duke e kthyer kullën e tij në altar biblik. Ky akt flijimi nuk ishte fundi, por një ringritje themelore. Ai shkatërroi përfundimisht frikën kolektive; ai dëshmoi se trupi mund të shkatërrohet, por fryma është e pathyeshme, dhe mu aty vdiq frika dhe lindi epoka e re.
Cikli vazhdoi në një trajtë tjetër, sërish më 28 Nëntor 1997. Në varrimin e mësuesit Halit Geci në Llaushë, Mujë Krasniqi, Daut Haradinaj dhe Rexhep Selimi me emblemën “UÇK” dolën hapur për herë të parë. Kjo dalje publike, pikërisht në ditën e shenjtë të nëntorit, ishte dëshmia se durimi paqësor kishte marrë fund dhe se historia po hynte sërish në fazën e saj aktive, të zjarrtë. Ushtria Çlirimtare e Kosovës nuk ishte thjesht një formacion gueril; ishte instrumenti i domosdoshëm historik për të korrigjuar padrejtësinë e Londrës dhe për të përmbushur testamentin e lënë përgjysmë në Vlorë. Nga shpata e Skënderbeut te pushka e Adem Jasharit, 28 Nëntori mbetet dëshmitari i pandryshueshëm i këtij rrugëtimi epik. Është një datë që na kujton se kombet nuk bashkohen në tavolinat e diplomacisë, por në fushat e betejës, dhe se liria nuk është një dhuratë e fatit, por një trofe që fitohet me mund dhe sakrificë, përballë çdo pushtuesi dhe çdo tradhtie.
28 Nëntori nuk është thjesht një datë në kalendar, por një tempull i padukshëm i ndërtuar në kohë, ku të gjallët dhe të vdekurit ulen në të njëjtën sofër. Në mitologjinë e kombeve të vjetra, ekziston besimi se gjaku i derdhur nuk thahet, por avullon dhe bëhet qiell mbi kokat e pasardhësve. Sot, kur ne ngremë flamurin, nuk po tundim thjesht një copë pëlhure, por po prekim nervin e historisë. Hija e rëndë e Skënderbeut në muret e Krujës dhe hiri i shenjtë i Prekazit janë dy kahët e të njëjtit bosht rreth të cilit rrotullohet universi ynë moral. Liria, siç na mësuan ata, nuk është pronë që trashëgohet në heshtje, por një qira e përgjakshme që duhet paguar çdo ditë me monedhën e dinjitetit. Kush e shikon këtë datë vetëm si festë, ka parë vetëm sipërfaqen e detit; kush e ndjen si dhimbje dhe përgjegjësi, ka prekur thellësinë ku fle Leviatani i kombit. Kjo ditë është pasqyra ku ne, të përkohshmit, duhet të guxojmë të shikojmë sytë e të përjetshmëve dhe të pyesim veten: a jemi ende të denjë për emrin që mbajmë?