3 korrik 1601, shfaqej në Londër “Historia e vërtetë e të madhit Skënderbe”

Sot shënohet një ngjarje e rëndësishme në sferën e kulturës kombëtare, që lidhet me figurën e heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Sipas Kalendarit Enciklopedik, me 3 korrik të vitit 1601 u shfaq në Teatrin e Londrës premiera e dramës “Historia e vërtetë e të madhit Skënderbe” (The true history of the great Scanderbeg) e dramaturgut anglez Kristofer Marlou (1564-1593).

Figura e heroit tonë kombëtar zë një vend të rëndësishëm në historinë e dramaturgjisë evropiane e më gjerë, gjë që e dëshmon edhe numri i madh i veprave mbi këtë figurë.

Christopher Marlowe (Kristofer Marlou), i njohur për shumicën si Kit, lindi në Canterbury në fillim të vitit 1564. Babai i tij ishte një këpucar, por inteligjenca e re e Kitit ishte mjaft e dukshme që në moshë të hershme sa që babai i tij kërkoi një bursë për të në Shkollën e Mbretit në qytet. Shkolla ishte fillimisht një institucion bamirësie që mori “pesëdhjetë djem të dy të varfër nga ndihma e miqve dhe të pajisur me mendje të prirura për të mësuar”. Në të vërtetë marrja e një vendi varej më shumë nga ndikimi lokal sesa nga merita akademike, dhe një fëmijë i klasës punëtore si Marlowe do të merrte një vend vetëm nëse nuk do të kishte mjaft djem të xhentilit të Canterbury për të mbushur të pesëdhjetë vendet. Në fakt, për disa vitet e para ai ndoqi shkollën ishte si një nga dhjetë studentët shtesë që paguanin tarifat, me tarifat që paguheshin ndoshta nga Sir Roger Manwood. Në 1578 Marlowe arriti të merrte një vend si një nga studiuesit, gjë që e lejoi atë të përfundonte kursin e tij në shkollë dhe të kalonte në fazën tjetër të arsimit të tij – universitetin.

Marlowe fitoi bursën e tij të dytë në kolegjin Corpus Christi në Kembrixh përmes zotërimit të tij të latinishtes dhe talentit të tij në poezi. Ky talent u përsos më tej përmes përpjekjeve të tij skolastike, pasi në kohën e tij të lirë ai përktheu veprat e poetëve romakë Ovid dhe Lucan në rimën angleze. Të dy këta shkrimtarë klasikë do të tregonin ndikim të qartë në veprën e tij të mëvonshme – errësira e zymtë e Pharsalia e Lucan në kontrast me elegancën dhe pasionin e Ovidit. Rreth kohës së tij në kolegj është kur ai filloi shkrimet e tij – poezi dhe drama, disa tani të humbura. Drama e tij e parë e njohur, Dido, Mbretëresha e Kartagjenës, ishte shkruar patjetër rreth kësaj kohe. Zotësia e tij është edhe më mbresëlënëse duke pasur parasysh që ndërsa ishte në kolegj ai pothuajse me siguri kishte disa aktivitete jashtëshkollore mjaft jo-ortodokse – spiunimin për Kurorën.

Në atë kohë Anglia ishte në një pozitë jashtëzakonisht të prekshme, ndërkombëtarisht. Një komb protestant i izoluar nga Evropa kryesisht katolike, me një monarke femër që nuk kishte trashëgimtarë ose të afërm të drejtpërdrejtë do të thoshte që vendi për disa dukej i lehtë. Spanja ishte një kërcënim i veçantë, i tronditur nga pasuria që vinte nga Amerika e Jugut dhe duke u shmangur nga humbja për të marrë një djalë të familjes mbretërore Spanjolle në fron përmes martesës së tyre me Mbretëreshën e mëparshme, Mary Tudor. Nuk ishte sekret që ata planifikuan të pushtonin dhe ata e ndoqën atë kërcënim në 1588 (një vit pasi Marlowe mbaroi Cambridge). Ky pushtim u prish, i ndihmuar pjesërisht nga puna e zellshme e bërë nga agjentët e Elizabetës në gjykatën Spanjolle në vitet para kësaj. Shkathtësi i Elizabetës ishte Francis Walsingham, nga jashtë një diplomat dhe këshilltar i mbretëreshës. Në të vërtetë ai ishte tehu i saj i fshehur kundër kërcënimeve të brendshme dhe të jashtme, më i famshëm për rolin e tij në sigurimin e ekzekutimit ligjor të Mary Queen of Scots në 1584. Për operacionet e huaja, Walsingham zakonisht përdori anglezë sesa vendas, duke i bërë ata të paraqiteshin si mërgim katolik nëse ka nevojë. Terreni i tij i preferuar i rekrutimit ishte ndër studentët e varfër të klasës së ulët në universitetet e mëdha të Oksfordit dhe Kembrixhit, duke gjetur atje përzierjen e inteligjencës dhe aspiratorizmit që i duheshin. Marlowe do të kishte qenë kandidati i tij ideal.

Ndërsa nuk ka (sigurisht) asnjë provë të drejtpërdrejtë që Marlowe spiunoi për Walsingham gjatë viteve të tij të universitetit, ka prova indirekte – ai mori shumë largime të pashpjegueshme të mungesës nga universiteti (treguar qartë në të dhëna), dhe shpenzimet e tij ndërsa ishte në universitet treguan burime shumë më të mëdha sesa do të lejonte statusi i tij si një student i varfër në një bursë. Provat më të mëdha vijnë nga një skandal që pothuajse e pengoi diplomimin e tij, kur autoritetet e universitetit dëgjuan zërat se ai kishte shkuar në Kolegjin Anglez në Douai (një shkollë e themeluar në kontinent për arsimin e mërgimtarëve katolikë anglezë nga Philip II i Spanjës, dhe i punësuar nga studiues katolikë të cilët ishin larguar nga Oksfordi dhe Kembrixh). Sigurisht, Kolegji Anglez ishte gjithashtu një vatër komploti kundër Elizabetës. Thashethemet që guvernatorët e universitetit dëgjuan ishte se Marlowe kishte planifikuar të kalonte në katolicizëm dhe të merrte një pozicion në Kolegjin Anglez. Ata vetëm u tërhoqën dhe i dhanë atij gradën e tij në 1587 kur morën një letër nga Këshilli Privat (i të cilit Walsingham ishte anëtar) duke lavdëruar Marlowe se kishte kryer disa “shërbime të mira” të paspecifikuara për Kurorën.

Me sigurimin e kualifikimeve të tij akademike, Marlowe mori rrugën për në Londër. Ai kishte shkruar një dramë të quajtur Tamburlaine i Madh gjatë viteve të kolegjit, dhe në 1587 ajo u ngjit në skenë. Në fillim publiku nuk dinte me të vërtetë se çfarë të bënte prej tij – me përjashtim të Tragjedisë Spanjolle nga Thomas Kyd (e cila doli në të njëjtën kohë) asnjë dramë si kjo nuk ishte interpretuar ndonjëherë në Angli më parë. Shpërthimi në lloje të ngjashme të shfaqjeve gjatë dekadave të ardhshme, megjithatë, tregon se Marlowe kishte qenë mjaft e zgjuar për të dalluar një boshllëk të madh në treg, dhe mjaft të aftë për ta mbushur atë. Jo më kot thuhet se pa Marlowe nuk do të kishim Shekspirin.

Renditja e saktë e pjesëve të tij të mëvonshme është e paqartë, pasi në atë kohë nuk kishte mbrojtje të së drejtës së autorit dhe kështu autorët hezitonin të botonin pjesët e tyre. Prettyshtë mjaft e qartë që disa pjesë të Marlowe janë humbur, për shkak të kësaj. Për shembull, një shfaqje e përmendur në regjistrat e quajtur “Historia e Vërtetë e George Scanderbeg” i atribuohet ndonjëherë Marlowe (megjithëse nuk ka prova për këtë). Nga ana tjetër, disa nga shfaqjet që kemi dhe i atribuojmë Marlow janë caktuar bazuar në analizën e stilit, pasi nuk ekziston asnjë autor i vendosur. Në total ka gjashtë shfaqje që i atribuohen Marlowe-it, përfshirë Dido dhe Tamburlaine.

Dy nga këto kanë të bëjnë me intrigat evropiane – Hebreu i Maltës dhe Masakra në Paris. E para ka të bëjë me përpjekjet e perandorisë Osmane për të marrë kontrollin e Maltës disa dekada më parë. Karakteri i titullit është Barabas, një tregtar i pasur, të cilit i është kapur pasuria nga guvernatori i ishullit për të paguar osmanët. Në shenjë hakmarrje ai minon qeverinë e ishullit dhe inxhinieron pushtimin e tij nga osmanët, përpara se t’i tradhtojë me radhë. Shfaqja shquhet për të pasur një prolog që mbështet përbuzjen për të gjitha fetë (duke iu referuar ateizmit të rrezikshëm të vetë Marlowe) dhe për ndikimin e saj në Shakespeare’s Merchant of Venice. Nga ana tjetër Masakra në Paris, një portretizim i masakrës së Protestantëve Huguenot në Paris në Ditën e Shën Bartolomeut 1572, mbajtur në vijën e themelimit të tradhtisë katolike. Në ditët e sotme më së shumti mbahet mend për shfaqjen e karakterit të një “Agjenti Anglez”, i cili mund (bazuar në kornizën kohore) mund të bazohet në mentorin e Marlowe, Walsingham.

Një tjetër shfaqje që aludonte në një anë potencialisht të rrezikshme të jetës së Marlowe ishte Edward i Dytë, i cili tregonte për atë Mbret që u rrëzua nga froni dhe u vra nga gruaja e tij Isabella e Francës. Disa biografë besojnë se Marlowe u tërhoq nga kjo histori nga marrëdhënia e Eduardit me “të preferuarit” e tij, Piers Gaveston dhe Roger Mortimer. Pavarësisht nëse Marlowe ishte vetë homoseksual apo jo (një temë e debatuar nxehtë me pak prova nga të dyja palët), ai kishte përfshirë disa intime të marrëdhënieve homoseksuale në disa nga shfaqjet e tij të mëparshme. Ende, përshkrimi relativisht i sinqertë i marrëdhënieve homoseksuale (i një mbreti, jo më pak) nuk është ai për të cilin mendon kur mendon për shfaqjet elizabetiane. Disa argumentojnë se vdekja e tmerrshme që Eduardi II vuan në fund të shfaqjes është mënyra e vetme që Marlowe mund ta bëjë këtë të pranueshme për kritikët.

Sigurisht, më i famshmi nga dramat e Marlowe është Doctor Faustus. Kjo ishte bazuar në përrallat popullore që edhe atëherë kishin filluar të lindnin rreth alkimistit dhe sharlatanit famëkeq gjerman Johann Georg Faust. Në vitin 1587 një libër me këto tregime ishte përkthyer nga gjermanishtja në anglisht dhe u botua në Londër. Ky libër, Historia von D. Johann Fausten (nga një autor anonim) kodifikoi legjendën e Faustit duke e futur atë në modelin e veshur mirë të tregimeve të “paktit diabolik” dhe do të vazhdonte të ishte baza e një romani nga Goethe, disa opera, dhe natyrisht loja e Marlowe. Në pjesën më të madhe loja e Marlowe ndjek librin. Faust është një studiues i mërzitur që bën një marrëveshje me Djallin (përmes përfaqësuesit të tij, një demon të quajtur Mefistofel) për të shkëmbyer shpirtin e tij me një fuqi magjike. Sidoqoftë marrëveshja vjen me një afat kohor, dhe në fund Faust ose lind me trup në Ferr, ose vritet nga djajtë që pretendojnë shpirtin e tij. [6] E para ishte mbarimi origjinal i Marlowe, ndërsa e dyta u shtua (si një ngjarje jashtë ekranit) në një rishkrim të mëvonshëm. Shfaqja ishte tejet e diskutueshme, dhe jashtëzakonisht e popullarizuar. Efektet speciale i lanë disa të pranishëm në shfaqjet e hershme të bindur se demonët aktualë ishin shfaqur në skenë. Ndërsa kjo çoi në disa thirrje që Marlowe të hetohej për magji, kjo gjithashtu çoi në një rritje të madhe të audiencës për shfaqjet e mëvonshme. Polemikat e mëvonshme kishin natyrë më teologjike dhe vërtiteshin nëse “marrëveshja e Faustit me djallin” ishte një kritikë ndaj doktrinës kalviniste duke predikuar paracaktimin e shpirtit. Likelyshtë e mundshme që kjo anë e së gjithë gjëes kurrë nuk i ka shkuar ndërmend Marlowe, sidoqoftë. Herezitë e tij kishin natyrë shumë më të drejtpërdrejtë.

Rritja e lirisë së besimit për çështjet teologjike që lejoi kisha anglikane çoi disa shtigje që ishin të rrezikshme, madje edhe në këtë atmosferë. Ateizmi ishte një krim i njëjtë me çdo besim jo-anglikan, por kishte shumë intelektualë që e gjetën veten të tërhequr nga ideja. Sir Walter Raleigh është më i famshmi nga ateistët e fshehtë që historianët modernë e quajnë “Shkolla e Natës”, por Marlowe e drejton atë për një sekondë të afërt. Sigurisht, ka gjithmonë mundësi që kjo, si flirtimi i tij i dukshëm me katolicizmin, të ishte pjesë e disa pozave për të infiltruar armiqtë e Kurorës. Detajet e sakta të karrierës së tij të spiunazhit në vazhdim janë natyrisht, ende të paqarta dhe kontradiktore. Ka një referencë për një “Morley” i cili ishte një tutor në gjykatën e Skocisë dhe që mund të ketë qenë spiunuar nga Marlowe. Marlowe u arrestua patjetër në 1592 për falsifikim, dy vjet pas vdekjes së Walsingham nga një sëmundje e gjatë. Ky kishte një dënim me vdekje, por ai u la i lirë pa asnjë akuzë. Mund të ndodhë që monedhat e falsifikuara do t’u furnizoheshin rebelëve katolikë për të siguruar një pretekst për eliminimin e tyre. Si i tillë, duket një mundësi (nëse jo siguri) që ai ishte ende duke punuar për Kurorën në këtë pikë. Kjo hedh një dritë interesante mbi ngjarjet fatale të vitit 1593. /KultPlus.com

PUBLIKIMET E FUNDIT

TË NGJASHME

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here