Nga Teofrasti
Na duket se dyfytyrësia është, po e përshkruam në vija të përgjithshme, shndërrimi i veprave dhe i fjalëve në gjëra të liga, kurse dyfytyrëshi është njeri me këto tipare:
Ai u afrohet armiqve të vet dhe pa asnjë shenjë zemërimi në fytyrë e bën shprehi të flasë me ta;
ai në fytyrë u derdh lavdata njerëzve, që fshehurazi u ka vënë kurtha;
u shfaq ngushëllime kur kundër tij e kanë humbur betejën;
kundër shpifarakëve të vet sillet me zemërbutësi, madje në gjithë atë që ata kundër tij flasin.
Njerëzve, që i mundon padrejtësa dhe për këtë arsye zemërohen, ai u flet qetas dhe me gjakftohtësi; atij që kërkon një takim të shpejtë me të, i urdhëron të vijë përsëri.
Nuk pohon kurrë se është duke punuar pikërisht atë gjë me të cilën është i zënë por deklaron se për këtë është ende duke menduar dhe pushon së foluri , duke thënë se teksa ka ardhur, se është vonë dhe se ndihet i sëmurë.
Po iu drejtuan njerëzit për ndihmë ose për borxh, ai thotë se nuk është i pasur;
-po shiti gjë, thotë se nuk po shet;
-e po nuk shiti, përgjigjet se po shet
-në ka dëgjuar gjë, bëhet sikur të mos kishte dëgjuar asgjë;
-në ka parë gjë, thotë se nuk ka parë asgjë;
-në ka pranuar gjë, atij kjo nuk i kujtohet;
-njëherë thotë se do të mendojë, herën tjetër se nuk di gjë, e ndonjëherë qëndron i habitur dhe, më në fund, se për këtë gjë ushqente dikur mendime të njëjta.
Në përgjithësi, di të krenohet me fjalët e këtij lloji: ,,E kam vështirë ta besoj”, ,, Kjo s’mund të merret me mend”, ,, Jam i habitur”, ,,Si thua edhe vetë, është bërë tjetër njeri”, ,, Mua s’më fliste ashtu”, ,,Kjo gjë më duket e pakuptim”, ,,Këtë ia thuaj tjetërkujt”, ,, Unë me të vërtetë jam në hall, o ty të mos zë besë, o atij të mos ia kam besën”, ,,Megjithatë, ki kujdes të mos bëhesh i cekët”.
(Këso thëniesh, trillimesh dhe përsëritjesh i gjen te dyfytyrëshi. Duhet nga këto karaktere jo të pasherrr, por dinake të kemi kujdes më shumë se nga vetë nepërkat). Fjala eironeia (ironia) nuk e ka gjithnjë atë kuptim që ka sot.
Në atë kuptim shpotitësi epërsitë e veta i zvogëlon, kurse epërsitë e tjetrit i zmadhon dhe u vesh ato tipare që ata nuk i kanë. Ajo sot lidhet shpesh me njerëzit që një gjë flasin, e tjetër bëjnë, madje jo të cytur nga motive shakatare, por nga ato egoiste.
Ata që këtë sjelje të fundit e kanë bërë shprehi janë objekt i paraqitjes së Teofrastit. Bëhet fjalë për rrenacakët që kurrë nuk tregohen të tillë çfarë janë, por edhe në të mirë, edhe në të keq shtihen gjithmonë dhe me dinakërinë e vet mashtrojnë, me një fjalë, ata janë dyfytyrësha dhe dinakë të përdhosur.
Këto definicione janë sigurisht me disa elemente surrogate të definicioneve të Aristotelit. Aristoteli, megjithatë, e interpreton kësisoj definicionin (IV, 13): ,,Shpotitësi që e zvogëlon të vërtetën duket si njeri me shprehi të përsosura ; ai nuk shprehet ashtu nga levërdia , por që t’i shmanget vetëlavdërimit të tepruar.
Me shumë ëndje ai mohon, sikur bënte edhe Sokrati, çdo gjë që do të mund t’i siguronte lavd dhe nderim. Atë që deri në hollësi sillej kësisoj publikisht, mund ta quajmë mashtrues dinak dhe ai ngjallë shumë lehtë mërinë dhe urrejtjen.
Përkundrazi, ai që e përdorë ironinë me masë, madje edhe në gjërat që nuk janë të dukshme dhe të prekshme, tregohet hokatar”.
Teofrasti u përpoq të shfaqte ironinë si në kuptimin e saj të ngushtë, ,,nënçmimin e vetvetes “, ashtu edhe në kuptimine saj të gjerë, ,, të shtirët dhe gënjimi”.
Kjo i shkon ndoresh meqenëse ,,nënçmimin e vetvetes” e paraqet si ,,gënjeshtër” dhe si drojë para sinqeritetit, të cilit aq i bën në u paraprekshme, tregohet hokatar”.
*Fragmentet në paranteza, sipas mendimit të shumë komentuesve, janë shtesa të mëvonshme dhe nuk mund të konsiderohen tekste autentike të Teofrastit.
Kjo vlen për të gjitha vendet në kllapa.
(Shkëputur nga libri ‘Karakteret’ të Teofrastit)